Geluidsoverlast in de Noordzee

De Noordzee is een van de drukste zeeën ter wereld. Al die menselijke activiteit zorgt voor veel lawaai onder water. Dit kan schadelijke gevolgen hebben voor zeezoogdieren en andere organismen in onze zee. Gelukkig bestaan er maatregelen om geluidsoverlast te beperken.

Infografiek: Geluidsoverlast in de Noordzee

 

Bronnen van onderwaterlawaai

De voorbije decennia is het onderwatergeluid afkomstig van menselijke activiteiten in het Belgisch deel van de Noordzee sterk toegenomen. De belangrijkste bronnen van onderwaterlawaai zijn scheepvaart, het ruimen van explosieven, sonar, de bouw van windmolenparken en zandwinning en baggeren.

  • Scheepvaart: Motoren en schroeven produceren continu geluid dat zich over grote afstanden verspreidt.
  • ​​Ruimen van explosieven: Niet-ontplofte munitie (UXO’s) uit bijvoorbeeld de Tweede Wereldoorlog wordt soms tot ontploffing gebracht, wat heftige geluidsgolven veroorzaakt.
  • Sonar: Sonar is een techniek die gebruikmaakt van geluidsgolven om onder water de afstand tot voorwerpen te meten en om te navigeren. Er wordt een signaal (“ping”) uitgezonden dat weerkaatst wordt door de bodem en de objecten onder water. Op basis van de weerkaatsing wordt een sonarbeeld gevormd. De techniek wordt bij ons gebruikt voor militaire doeleinden en voor geofysische onderzoeken.
  • ​Bouw van windmolenparken: Vooral het heien (techniek om windturbines in de bodem te slaan) van funderingspalen veroorzaakt intens geluid.
  • Zandwinning en baggeren: Bij zandwinning en baggeren gaat een schip met sterke pompen en een zuigbuis die over de bodem sleept – een soort stofzuiger – zand, klei en slib van de zeebodem opzuigen.

​Gevolgen van onderwaterlawaai

Voor veel mariene soorten, zoals zeezoogdieren, vissen en zelfs ongewervelden, is gehoor een cruciaal zintuig. Omdat er weinig licht is onder water, speelt geluid een essentiële rol in hun overleving. Geluidsgolven helpen hen bij oriëntatie, communicatie, het zoeken naar voedsel en voortplanting. Geluidsgolven verspreiden zich onder water bovendien veel efficiënter dan in de lucht: ze worden nauwelijks gedempt en bewegen zich vijf keer sneller voort, tot wel 1 500 meter per seconde. Steeds meer onderzoek toont aan dat geluidsoverlast in zee een negatieve impact heeft op het leven onder water.


Enkele belangrijke effecten zijn:

  • Overstemmen van biologische signalen: Veel dieren gebruiken geluid om te communiceren en hun omgeving te begrijpen. Menselijke geluiden kunnen hun roepgeluiden en echolocatie (het gebruik van geluidsgolven en echo's om te bepalen waar dingen zich bevinden) verstoren. Dat bemoeilijkt bijvoorbeeld het vinden van voedsel, de voortplanting of hun communicatie en oriëntatie.
  • ​Veranderend gedrag: Door het lawaai gaan dieren hun gewoonten aanpassen. Ze vluchten weg uit een gebied of ze veranderen hun communicatiepatronen, wat hun overlevingskansen beïnvloedt.
  • Verwondingen en sterfte: Blootstelling aan luide geluiden kan leiden tot tijdelijke of permanente gehoorbeschadiging bij zeezoogdieren en vissen. Ook de gasgevulde zwemblaas van vissen kan door zeer hoge geluidsniveaus zoals explosies beschadigd geraken. In sommige gevallen kan dit fataal zijn.

          

 

Mogelijke oplossingen voor geluidsoverlast in zee

Onderwaterlawaai is een groeiend probleem in de Belgische Noordzee. Omdat geluid zo ver draagt is het ook een grensoverschrijdend probleem. Daarom wordt op regionale schaal samengewerkt met verschillende landen rond de Noordzee. In het kader van de OSPAR-conventie wordt momenteel een regionaal actieplan voor onderwaterlawaai opgesteld (Regional Action Plan for Underwater Noise). Dit plan bevat nationale en collectieve acties om geluidsoverlast te verminderen.

Er bestaan immers maatregelen om de impact van geluidsoverlast onder water te beperken, bijvoorbeeld door een beter scheepvaartdesign, een lagere vaarsnelheid, een bubbelgordijn rond het heien of de geleidelijke opstart van sonartoestellen of machines die gebruikt worden om te heien.


Affiche: Zo verminder je onderwatergeluid van schepen

  • Een beter scheepvaartdesign: Innovaties zoals efficiëntere schroeven, geluiddempende motoren en verbeterde scheepsrompen kunnen de geluidsproductie van schepen drastisch verminderen. Lees meer hierover in deze studie over het verminderen van uitstoot en onderwatergeluid veroorzaakt door scheepvaart. Sinds 2023 zijn er nieuwe richtlijnen om onderwatergeluid van commerciële schepen te beperken. Die bevatten nieuwe technische kennis, verwijzingen naar internationale meetstandaarden en hulpmiddelen zoals sjablonen voor geluidsbeheerplannen. De herziene richtlijnen werden opgesteld door het subcomité voor scheepsontwerp en -constructie van de Internationale Maritieme Organisatie (IMO).
  • Een lagere vaarsnelheid: Trager varen is een eenvoudige manier om minder geluidsoverlast, minder brandstofverbruik en minder uitstoot te realiseren. Een dergelijke maatregel moet internationaal worden afgesproken, aangezien het noodzakelijk is om een gelijk speelveld te hebben voor alle schepen. Lees meer hierover in deze studie over de effecten van een beperking van de vaarsnelheid van schepen.
  • Dempen van geluid van het heien: Bubbelgordijnen rond het heien van windmolenpalen kunnen het lawaai verminderen. Er bestaan ook speciale hamers die duwen in plaats van slaan, wat minder geluid maakt.
  • Dieren waarschuwen: Het is mogelijk om dieren weg te jagen voordat ze schade ondervinden van (te) luid lawaai door een signaal uit te zenden waar ze niet van houden. Daarnaast kunnen luide machines (sonar, heihamers) langzamer worden opgestart, waardoor dieren op tijd kunnen wegzwemmen. Mensen kunnen ook op de uitkijk staan, zodat werken uitgesteld kunnen worden als er een zeezoogdier wordt gesignaleerd.
  • ​Regelgevend kader: De Belgische mariene strategie bepaalt dat impulsgeluidsbronnen een bepaalde geluidsdrempel niet mogen overschrijden. In 2024 heeft de Europese Commissie limieten vastgesteld voor zowel continu als impulsief onderwatergeluid, die de lidstaten verder moeten implementeren. Bij de beoordeling van een milieuvergunningsaanvraag voor offshore activiteiten wordt onderwatergeluid als milieudruk geëvalueerd. In de milieuvergunning worden voorwaarden opgelegd om de geluidsimpact te beperken. Daarbij is ook een voortdurende monitoring van deze activiteiten van belang.

Bestel hier nieuw informatiemateriaal over geluidsoverlast in onze Noordzee

De dienst Marien Milieu (FOD Volksgezondheid) en DG Scheepvaart (FOD Mobiliteit) werkten samen een campagne uit om geluidsoverlast op zee onder de aandacht te brengen van het brede publiek. Bestel hier de infografiek, affiche en flyer over onderwatergeluid.

Interessante links in verband met geluidsoverlast onder water

Meer informatie

In 2020 werden in opdracht van de dienst Marien Milieu van onze FOD twee studies uitgevoerd over onderwatergeluid door onderzoeksbureau TNO. Raadpleeg hier de studies (volledige studies in het Engels – samenvatting in het Nederlands en Frans):