Er tekent zich een positieve evolutie af als het gaat om de veiligheidscultuur in Belgische ziekenhuizen. Dat blijkt uit een benchmarkstudie van de UHasselt-onderzoeksgroep Patiëntveiligheid. Aan de studie, die de percepties over de heersende veiligheidscultuur in kaart bracht, namen ruim 51.000 zorgverleners en 137 ziekenhuizen deel. Het onderzoek werd gefinancierd door de FOD Volksgezondheid.

‘Veiligheidscultuur’ is vooral bekend uit de nucleaire sector en luchtvaart, maar ook binnen de gezondheidszorg wint het aan belang. “En dan gaat het niet enkel om het naleven van protocollen of veiligheidsprocedures, maar ook om openheid en vertrouwen binnen een organisatie, authenticiteit en voorbeeldgedrag van leidinggevenden én om goede communicatie”, zegt dr. Annemie Vlayen (UHasselt) die het onderzoek leidde. “Als je de patiëntveiligheid systematisch wil verbeteren, is het óók belangrijk om de veiligheidscultuur in ziekenhuizen regelmatig op te volgen.”

Aan de recentste veiligheidscultuurmeting (de derde, na de basismeting in 2007 en een tweede meting in 2011) namen 137 Belgische ziekenhuizen deel. Via een gevalideerde, gestandaardiseerde vragenlijst werd bij zorgverleners gepeild hoe zij de veiligheid van de patiënt in hun werkomgeving percipiëren. “De studie meet dus géén effectieve veiligheidsincidenten met patiënten”, aldus dr. Vlayen. In totaal namen aan deze meting 51.573 ziekenhuismedewerkers deel – van wie 30.834 verpleegkundigen/hulpen en 4.567 artsen. “In de drie metingen van 2007, 2011 en 2015 vergaarden we antwoorden van in totaal 167.400 ziekenhuismedewerkers. De grootste dataset in zijn soort in Europa.”

Ziekenhuismanagement
Een eerste opvallende vaststelling van deze recentste meting is dat (de perceptie over) de ondersteuning vanwege het management voor patiëntveiligheid erop vooruitgegaan is. Annemie Vlayen: “In algemene ziekenhuizen spreek je, in vergelijking met 2007, van een stijging van 15,2% van het aantal positieve percepties. Dit toont dat het management een hogere prioriteit geeft aan patiëntveiligheid – en dat ook zo uitdraagt naar de werkvloer.”

De onderzoekers stelden ook vooruitgang vast rond verschillende belangrijke aspecten van veiligheid op de afdeling. “Leidinggevenden die meer aandacht hebben voor het werken met procedures voor patiëntveiligheid, bijvoorbeeld. Of een betere samenwerking als team en een betere opvolging van verbeteracties.”

Tegelijkertijd toont de studie dat er een lage bereidheid is van ziekenhuismedewerkers om incidenten – zoals medicatiefouten – te melden wanneer die binnen een werkomgeving voorvallen. Dat hangt, aldus de onderzoekers, deels samen met de nog vaak heersende ‘bestraffende’ cultuur. “Slechts een derde van de respondenten geeft aan ‘géén angst’ te hebben om dergelijke incidenten te melden. In vele gevallen omdat ze vrezen dat die bewaard worden in het persoonlijke dossier”, aldus dr. Vlayen. “Een ‘shame and blame’ cultuur maakt openheid vaak onmogelijk. Nochtans is die openheid nodig om lessen te trekken.”

Patiëntinformatie
Nog een werkpunt dat het onderzoek bovenspit: onvoldoende bestaffing om de werklast aan te kunnen, vooral bij verpleegkundigen en ziekenhuisapothekers. “Maar de grootste uitdaging zit ‘m toch in het verbeteren van de overdracht van patiëntgegevens tussen de afdelingen”, zegt dr. Vlayen. “Naast structurele maatregelen, zoals een elektronisch patiëntendossier, ligt de oplossing in een betere en open communicatie over veiligheid én in een betere afstemming tussen bijvoorbeeld artsen en verpleegkundigen bij het overbrengen van patiënten.”

Een belangrijke ontwikkeling in de ziekenhuizen is het verwerven van een accreditatie – een instrument om de kwaliteit van de ziekenhuiszorg te verbeteren. Veiligheid is daar een expliciet onderdeel van. “Enkele Vlaamse ziekenhuizen hebben al zo’n accreditatie behaald, vele andere zitten in de voorbereidingsfase. Uit onze studie blijkt dat je binnen die geaccrediteerde ziekenhuizen betere percepties hebt over bijvoorbeeld feedback en communicatie rond verbeteracties, meldingen van incidenten… Dezelfde trend is merkbaar bij ziekenhuizen die in een accreditatietraject zitten – zeker als je gaat vergelijken met ziekenhuizen die nog geen accreditatie behaalden of niet in zo’n traject zitten.”

Tien jaar benchmarken
Het rapport biedt de deelnemende ziekenhuizen een unieke kans tot benchmarking, aldus de onderzoekers nog. “Ziekenhuizen kunnen zien waar ze precies staan op het vlak van veiligheidscultuur – en dit voor twaalf verschillende domeinen, zowel op organisatie- en afdelingsniveau als op het niveau van beroepsgroepen”, aldus Annemie Vlayen. “Het benchmarkrapport laat ziekenhuizen bovendien toe om hun interne evolutie in de domeinen na te gaan: vóór en na een fusie, vóór en na de accreditatie, vóór en na de invoer van specifieke trajecten/verbeterinitiatieven…”

Raadpleeg het volledige rapport in de rubriek 'Patiëntveiligheidscultuur'