Door de relaties tussen leveranciers en gebruikers van genetische rijkdommen te verduidelijken draagt het concept Access and Benefit Sharing (ABS) bij in de strijd tegen de biopiraterij. Het formaliseren van die relaties maakt het bovendien mogelijk om het vertrouwen tussen de partners te herstellen door een kader te bieden dat de bioprospectie-activiteiten regelt.
Bioprospectie
Het concept Access and Benefit Sharing (ABS) betreft niet enkel de ondernemingen enerzijds en de traditionele gemeenschappen anderzijds. Het moet worden bekeken in de veel ruimere context van de betrekkingen tussen alle landen, zowel ontwikkelingslanden als industrielanden. Simpel gesteld treedt de eerste groep op als gastheer voor de bioprospectie-activiteiten van de tweede groep. In werkelijkheid is de situatie complexer omdat alle landen zowel leveranciers als gebruikers van genetische rijkdommen zijn.
“Bioprospectie” betekent dus de exploitatie van de genetische rijkdommen van een land voor commerciële of andere doeleinden, bijvoorbeeld voor wetenschappelijk onderzoek. Landen ‘repatriëren’ de exploitatie en commercialisering van genetische rijkdommen en stellen hun investeringen veilig door octrooien aan te vragen (90% van de octrooien wordt aangevraagd door Japan, Europa en de Verenigde Staten). Dit gebeurt vaak zonder het minste voordeel voor de landen en gemeenschappen waaraan die rijkdommen toebehoren.
Waarvoor kan men een octrooi aanvragen?
Om in aanmerking te komen voor een octrooi moet een uitvinding:
• Nieuw zijn: ze mag geen deel uitmaken van kennis die reeds aanwezig is in het desbetreffende technische domein.
• Inventief zijn: ze mag niet vanzelfsprekend zijn voor iemand met een gemiddelde kennis van het desbetreffende technische domein.
• Nuttig zijn: ze moet toepasbaar zijn in de industrie. Kunst- en ambachtswerken bijvoorbeeld zijn dus uitgesloten
Biopiraterij
Wanneer bioprospectie een illegaal karakter krijgt, spreekt men over “biopiraterij”. Biopiraterij betekent doorgaans het zich toe-eigenen van genetische rijkdommen of traditionele kennis zonder de toestemming van het land van herkomst (of de gemeenschap die over die kennis beschikt), en het beperken van het gebruik ervan via het aanvragen van octrooien door privé-bedrijven die zich zo een exclusief recht op wat leeft toe-eigenen.
Biopiraterij verwijst ook naar het niet verdelen van voordelen tussen de octrooihouder en de gemeenschap die aldus werd beroofd van haar rijkdommen en kennis.
Om de biodiversiteit en haar genetische rijkdommen te beschermen en tegelijk het (commercieel) gebruik ervan mogelijk te maken, hebben verschillende belangrijke mijlpalen de basis gelegd voor een internationaal kader dat de toegang tot genetische rijkdommen en de verdeling van de voordelen die voortvloeien uit hun gebruik regelt.
Zie Biopiraterij : het voorbeeld van de neemboom.