Kwik heeft bijzonder specifieke fysisch-chemische eigenschappen. Maar deze stof en zijn verbindingen zijn toxisch, blijven lang aanwezig in de natuur en stapelen zich op in de voedselketen.

Eigenschappen en gebruik

Bepaalde eigenschappen van kwik verklaren de aanwezigheid ervan in talrijke producten en industriële processen. Kwik wordt onder meer erg gewaardeerd door zijn antibacteriële werking en is bekend als amalgaam van metalen en als metaal dat op kamertemperatuur vloeibaar blijft.

Het wordt gebruikt in meetapparatuur, vaccins, elektronische onderdelen of als pesticide. Kwik speelt ook een rol in industriële processen (onder meer voor de productie van chloor en natrium) en wordt in grote hoeveelheid gebruikt voor de winning van goud uit rivieren.

Het veelvuldig gebruik van kwik en kwikverbindingen zorgt voor een wereldwijde verontreiniging. De uitstoot van kwik moet worden vermeden om de blootstelling van de mens en het leefmilieu aan kwik te beperken. Dit is één van de doelstellingen van het Milieuprogramma van de Verenigde Naties (UNEP, United Nations Environment Programme).

Risico’s voor de gezondheid en het leefmilieu

Kwik is een stof die toxisch is voor onze gezondheid en het leefmilieu, zelfs in een zeer lage dosis. Dit geldt in het bijzonder voor de ontwikkeling van het zenuwstelsel van jonge kinderen en de blootstelling van hun moeder tijdens de zwangerschap. Kwik is ook een persistente stof: de levensduur ervan is onbeperkt en zijn verschillende chemische bestanddelen zijn giftig.

Kwik is in natuurlijke toestand aanwezig in het leefmilieu, in verschillende mineralen en in steenkool. Daarnaast is er ook het kwik afkomstig van menselijke activiteiten en dat wordt geloosd in de lucht, het water en in de grond.

In het milieu ondergaat kwik transformaties wat leidt tot de vorming van methylkwik, een uiterst toxische vorm van kwik. Methylkwik stapelt zich op in de voedselketen. Zo worden mensen en dieren hieraan blootgesteld, in het bijzonder door visconsumptie.

Kwik werd gemeten in haarstalen van 120 moeder/kind-paren in 17 landen in het kader van het LIFE+ project DEMOCOPHES, gecoördineerd door onze FOD.
1,4% van de Europese kinderen en 3,4% van de moeders hebben niveaus van kwik in hun haar die boven de FAO/WHO gezondheidsrichtwaarde van 2,3 µg/g haar liggen. In België wordt die waarde bij geen enkele moeder of kind overschreden.
Bovendien, als we het Europese gemiddelde als 100% beschouwen, varieert het gemiddelde per land van ongeveer 10% over 150% voor België tot 600% voor landen rond de Middellandse zee zoals Spanje, die belangrijke hoeveelheden grote roofvissen consumeren.
De algemene aanbeveling is om niet meer dan twee porties vis per week te eten, waaronder één portie vette vis. Dit geldt vooral voor zwangere vrouwen, vrouwen die borstvoeding geven en kinderen. Voorwaarde is dat roofvissen die hoge niveaus van verontreinigende stoffen zoals kwik bevatten, waaronder haai, zwaardvis, marlijn en, in mindere mate, tonijn vermeden worden.

Bovendien legt deze stof lange afstanden af en stellen we vast dat er zich een kwikconcentratie in het poolgebied bevindt.

De baai van Minamata, slachtoffer van kwik
In de jaren ‘50 en ‘60 werden duizenden Japanners rond de baai van Minamata blootgesteld aan de nadelige effecten van methylkwik. De industrie loosde in deze baai water dat besmet was met kwik. De vis, gegeten door de lokale bevolking, werd besmet. De medische overheid heeft lange tijd getalmd vooraleer de oorzaak van de symptomen van de bevolking in kaart te brengen.
Het internationale verdrag dat als doel heeft de uitstoot van kwik in de wereld te beperken heeft als naam « het Verdrag van Minamata » en verwijst naar deze gezondheids- en milieuramp.