'Toegang tot de rechter' vormt de derde en laatste pijler van het Verdrag van Aarhus.
Deze pijler versterkt de twee andere pijlers van het Verdrag doordat hij via de rechtbanken garant staat voor een correcte toepassing ervan. Hij verleent in het bijzonder burgers en de verenigingen die hen vertegenwoordigen het recht om overheden te laten veroordelen en tot een andere aanpak te dwingen wanneer zij in gebreke blijven met betrekking tot de toegang tot informatie en de inspraak van het publiek bij de besluitvorming. In een bredere interpretatie heeft 'toegang tot de rechter' ook te maken met het recht om alle inbreuken op de milieuwetgeving aan te vechten, ongeacht of die inbreuken al dan niet worden gepleegd door een openbare instantie.

Toegang tot de rechter, zoals bepaald in het Verdrag

Het Verdrag verplicht de nationale overheden tot het uitwerken van beroepsprocedures – en daarop wordt de nadruk gelegd – die voor de burgers toegankelijk moeten zijn.
Kort samengevat: er moeten voldoende en doeltreffende beroepsmogelijkheden bestaan. Deze beroepsmogelijkheden moeten vervolgens objectief, billijk en snel zijn, en de kosten mogen de burger niet afschrikken. 'De gerechtelijke beslissingen moeten steeds schriftelijk worden vastgelegd'. Tot slot moeten de beslissingen van de rechtbank voor het publiek toegankelijk zijn. Verder moet het publiek worden geïnformeerd over de bestaande mogelijkheden om een administratieve of juridische procedure in te stellen. De overheden moeten tevens voorzien in bijstandformules die de financiële obstakels voor de toegang tot de rechter elimineren of beperken.

Meer informatie?

Wie kan dit recht laten gelden?

Het Verdrag van Aarhus beschouwt de toegang tot de rechter als een recht dat zo ruim mogelijk moet worden kunnen uitgeoefend. Enerzijds definieert het de basiscriteria die elk land moet respecteren, anderzijds laat het de uitwerking van gedetailleerde maatregelen met het oog op de uitoefening van dit recht aan de landen over. Zo kan iedereen bij de rechtbank of bij een andere beroepsinstantie aankloppen om zijn of haar rechten, zoals gedefinieerd in het Verdrag, te doen respecteren zonder afbreuk te doen aan de bepalingen in de nationale wetgeving.

Wanneer gerechtelijke stappen ondernemen?

Ook op dit punt kent het Verdrag een zo ruim mogelijke toepassing. Tekortkomingen met betrekking tot de eerste twee pijlers (toegang tot informatie, inspraak bij de besluitvorming) rechtvaardigen natuurlijk elke gerechtelijke actie.

Anderzijds erkent het Verdrag het recht van iedereen om 'te leven in een omgeving die goed is voor zijn of haar gezondheid en welzijn'. Precies daarom beoogt het Verdrag ook alle situaties waar dat recht wordt geschonden.

Krachtens het Verdrag mogen de landen die het Verdrag ratificeerden (Partijen) trouwens niet langer een enge visie hanteren op de toegang tot de rechter. Een 'voldoende belang' volstaat volgens het Verdrag om gerechtelijke stappen te ondernemen. In de praktijk echter gelden er bepaalde beperkingen in functie van het nationale recht en de aard van de gerechtelijke vordering.

Hoe gaat u te werk?

In België zijn er verschillende kanalen die de burger, in het kader van de implementatie van de bepalingen van het Verdrag of van de milieuwetgeving, toegang tot de rechter verlenen.

De meeste procedures situeren zich op administratief vlak: zowel de Gewesten als de federale overheid riepen onafhankelijke instanties in het leven. Hun beslissingen kunnen de overheden die het Verdrag niet naleefden dwingen om aan die misstap te verhelpen. Dat er vooral op dit vlak een groot aantal procedures wordt opgestart, is te verklaren doordat ze doorgaans minder zwaar zijn dan de klassieke gerechtelijke procedures.

Gerechtelijke beroepsprocedures worden minder vaak aangespannen, ongetwijfeld omdat ze juridisch veel ingewikkelder zijn en hoge kosten met zich meebrengen. Toch liggen op dat vlak alle wegen open, ook voor de man in de straat. Deze beroepsprocedures komen voor binnen de klassieke hoven en rechtbanken óf binnen de administratieve rechtscolleges zoals de Raad van State.

Meer informatie?