Toen kunststoffen in de jaren vijftig hun intrede deden, waren het veelbelovende materialen, symbolen van moderniteit. Ze waren praktisch en goedkoop en namen snel een belangrijke plek in ons dagelijks leven in.  Kunststoffen bieden veel voordelen,  maar er bestaat nog geen oplossing  voor plastics op het einde van hun levenscyclus. Er komt nog veel te veel plastic terecht in het leefmilieu waar het schade kan aanrichten. 

De term 'kunststoffen' verwijst naar tientallen verschillende kunststoffen met  hun eigen specifieke eigenschappen. Kunststoffen hebben vele kwaliteiten die hun succes verklaren (hygiënisch, licht, schokbestendig, gemakkelijk toe te passen, duurzaam). Het is dankzij die eigenschappen dat ze gebruikt worden in talrijke producten zoals meubelen, speelgoed, verpakking van levensmiddelen, medisch materiaal, isolatiemateriaal en bepaalde onderdelen voor de auto-industrie.  

Ondanks hun voordelen vormt de alomtegenwoordigheid van kunststoffen een bedreiging voor het milieu en onze gezondheid. Ze zijn hoofdzakelijk gemaakt van fossiele brandstoffen (olie en gas). De winning van die grondstoffen en de verwerking ervan tot plastic voorwerpen heeft gevolgen voor de klimaatverandering. 



Bovendien  bestaat er nog geen  goede oplossing  voor kunststoffen op het einde van hun levenscyclus. Denk maar  aan de miljoenen stukjes plastic afval in de oceanen, op het strand of langs de weg die schadelijke effecten kunnen hebben op onze gezondheid en het milieu.    

Toch worden deze materialen steeds meer gebruikt. De wereldwijde productie van plastics is exponentieel gegroeid van iets meer dan 2 miljoen ton in 1950 tot ongeveer 400 miljoen ton in 2020. De overheid probeert  oplossingen te vinden voor de milieuproblemen die plastics en microplastics veroorzaken. Ook burgers kunnen hun steentje bijdragen. 

Wat zijn microplastics ?

Plastics fragmenteren na verloop van tijd en door slijtage in kleine stukjes plastics of microplastics. Deze vormen in het bijzonder een gevaar voor de ecosystemen.



Ook het verlies van kunststofgranulaat en -poeders (die als grondstof dienen voor plastic producten) tijdens het transport, laden en lossen is een belangrijke bron van plastic vervuiling.

Als we bijvoorbeeld onze synthetische kleren wassen, breken de vezels af en komen er microplastics in het water terecht. Bovendien is de fragmentatie van plastic afval niet de enige bron van microplastics. Microplastics ontstaan ook  door slijtage van autobanden, de aantasting van verflagen en het wassen van synthetische kledij. 



Microplastics zijn soms speciaal vervaardigd om toegevoegd te worden aan producten. Bijvoorbeeld als schuurparels in verzorgingsproducten of om de viscositeit (dikte), het uiterlijk of de stabiliteit van een product aan te passen. Ze worden zelfs gebruikt als glitter of in make-up of om geurstoffen in wasmiddelen in te kapselen. Wanneer we deze producten na gebruik afspoelen,  komen de microplastics in de riolering terecht en vervolgens in de oceaan of in de bodem. 


Ook plastic korrels en poeders, die als grondstof dienen voor plastic producten zijn  microplastics. Het verlies ervan bij het transport en het laden en lossen van vrachtwagens vormt een belangrijke bron van plastic verontreiniging. 

Impact op het milieu en de gezondheid 

Elk jaar belandt er tussen 8 en 10 miljoen ton plastic afval in de oceanen. Dat komt overeen met één vuilniswagen plastic afval per minuut. Plastics tasten  habitats aan en vormen een bedreiging voor meer dan 700 soorten. De biodiversiteit is in gevaar; zeezoogdieren, vissen en zeevogels raken geregeld verstrikt in  plastic afval, raken gewond of sterven door verstikking. 



Fijne plastic deeltjes zijn vooral schadelijk voor kleine zeeorganismen zoals kleine vissen, kreeftjes en garnalen. Ingeslikte deeltjes geven snel een gevoel van verzadiging, waardoor ze minder eten,  verzwakken of zelfs sterven  door ondervoeding. Zelfs de kleinste organismen onderaan de voedselketen (zoals plankton en algen) kunnen zeer kleine deeltjes plastic opnemen , wat  gevolgen heeft voor het hele ecosysteem van onze zeeën en oceanen. 



Ook op het land hopen microplastics zich op. Ze vervuilen de bodem en de ecosystemen decennialang, wat gevolgen heeft voor de hele voedselketen, zelfs tot op ons bord.  

Er zijn al microplastics gevonden in eten en drinken, zoals in bier en honing. Kunststoffen bevatten veel chemische stoffen die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid van mens en dier. Sommige verstoren de werking van ons hormonaal systeem. Er zouden ook al microplastics in uitwerpselen, longen en het bloed van de mens zijn aangetroffen. De gevolgen ervan moeten nog grondig onderzocht worden. Daarom moet  de aanpak van  kunststoffen en microplastics rekening houden met milieu- én gezondheidsdimensies. 

Bovendien zijn  de meeste kunststoffen vervaardigd uit materialen van fossiele oorsprong en dragen ze dus bij tot de klimaatverandering . Zo waren ze in 2019 verantwoordelijk voor meer dan 3 % van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen.

Welke maatregelen neemt Europa?

De Europese strategie voor kunststoffen is erop gericht het milieu te beschermen tegen vervuiling door plastic afval en kunststoffen een rol te geven in de circulaire economie.  

Tegen 2030 moeten alle plastic verpakkingen op de EU-markt herbruikbaar of recycleerbaar zijn en moet het gebruik van wegwerpplastic worden beperkt. Verder wil Europa marien zwerfvuil dat op zee ontstaat (zoals overboord gezet vistuig)  bestrijden, het doelbewust toevoegen van microplastics beperken en  het onbedoeld vrijkomen van microplastics uit producten terugdringen. 

In het kader van deze strategie heeft Europa de volgende initiatieven uitgewerkt. 

Een Europese richtlijn om het gebruik van wegwerpplastic te beperken 

De Europese richtlijn over kunststoffen voor eenmalig gebruik wil  beter recycleerbare  plastic verpakkingen en  minder  wegwerpplastic. Ook zorgt de richtlijn ervoor dat de  producent meer verantwoordelijkheid draagt en moeten  kunststoffen gescheiden ingezameld worden  voor  een efficiëntere recyclage.

In België verbiedt een  koninklijk besluit verschillende plastic producten voor eenmalig gebruik zoals borden, bestek en rietjes. 

Ook Vlaanderen, Wallonië en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zijn betrokken bij de implementatie van de richtlijn. 

Het opzettelijk gebruik van microplastics verminderen 

Ook moet het opzettelijk gebruik van microplastics in producten verminderen. De Europese Commissie onderzoekt aan welke producten microplastics zijn  toegevoegd en welke mogelijkheden er zijn om dat gebruik te beperken. Op verzoek van de Europese Commissie heeft het ECHA (European Chemicals Agency) in 2019 een brede waaier aan toepassingen van doelbewust toegevoegde microplastics geïdentificeerd. Enkele voorbeelden: op kunstgrasvelden en in meststoffen, gewasbeschermingsmiddelen, cosmetica, huishoudelijke en industriële detergenten, schoonmaakmiddelen en verven. Na een openbare raadpleging en het inwinnen van advies bij wetenschappelijke comités van het ECHA zullen de Europese Commissie en de lidstaten samen beslissen welke vormen van microplastics  moeten worden verboden. 

Onbedoeld vrijkomen van microplastics terugdringen 

De Europese Commissie zoekt ook naar oplossingen om de emissies te verminderen van microplastics als gevolg van slijtage of onopzettelijk verlies  zoals microplastics die ontstaan door slijtage van autobanden, bij het wassen van kledij met synthetische vezels of door verwering van geverfde oppervlakken in open lucht.

De internationale strijd tegen marien zwerfvuil 

Verschillende Europese landen en de landen die aan het noordoostelijk deel van de Atlantische Oceaan grenzen, hebben de modaliteiten van de internationale samenwerking ter bescherming van het mariene milieu in deze regio vastgelegd. Het Verdrag voor de bescherming van het mariene milieu in het noordoostelijk deel van de Atlantische Oceaan, het zogenaamde OSPAR-Verdrag, wil de verontreiniging van de zee als gevolg van menselijke activiteiten  voorkomen en  stoppen. Het regionaal OSPAR-actieplan (aangenomen in het kader van dit Verdrag) omvat ook acties tegen zwerfvuil op zee. Ook ons land neemt hiervoor actie   

Welke maatregelen neemt de Belgische overheid?

De maatregelen in België zijn gebaseerd op  de Europese richtlijn over kunststoffen voor eenmalig gebruik (SUP). 

Sommige bepalingen van deze richtlijn vallen onder de bevoegdheid van  de federale regering of  de gewestelijke instellingen, terwijl het bij andere om gemengde bevoegdheden gaat. 

De federale regering is verantwoordelijk voor het productbeleid. Een  koninklijk besluit verbiedt  verschillende kunststofproducten voor eenmalig gebruik, zoals plastic wattenstaafjes en tafelgerei en bevordert het gebruik van herbruikbare producten.  

De gewestregeringen ( Brusselse, Vlaamse en Waalse) reglementeren het gebruik van bepaalde producten zodra die op de markt zijn, zoals het gebruik van cateringmateriaal voor eenmalig gebruik op festivals . De gewesten zijn ook verantwoordelijk voor het beleid over uitgebreide producentenverantwoordelijkheid. 

Sectoraal akkoord over cosmetica 

In 2018 werd een akkoord gesloten met de cosmeticasector om het  gebruik van microplastics op vrijwillige basis af te bouwen, in eerste instantie voor de microbolletjes (microbeads) in afspoelbare cosmetica en  
tandpasta. 
 
In het kader van dit sectoraal akkoord heeft de FOD Volksgezondheid een marktstudie (NL) uitgevoerd over de aanwezigheid van bepaalde polymeren in tandpasta's en scrubs. Meer dan 700 producten werden geanalyseerd op polymeren, zoals polyethyleen (PE), polyethyleentereftalaat (PET) of polypropyleen (PP), die mogelijk  microbeads zijn. Op slechts 11 van de 700 onderzochte producten stond een vermelding van polymeren. Dit bevestigt dat deze microbeads snel van de markt kunnen worden gehaald. 

Methodologie om de emissies van microplastics te verminderen 

Onze FOD moedigt ook andere sectoren aan om voorzichtig te zijn met het gebruik van microplastics. Zo heeft de FOD Volksgezondheid een methode voor een zelftest ontwikkeld die bedrijven helpt om emissies van microplastics in het milieu te voorkomen. Die methode kunt u raadplegen in een handleiding voor bedrijven. Deze handleiding is bestemd voor fabrikanten van plastic voorwerpen, de chemische en farmaceutische industrie en recyclage- en onderhoudsbedrijven die ze onder andere gebruiken voor zandstralen. 

Studie over de aanwezigheid van microplastics in zeezout 

Bovendien heeft de FOD Volksgezondheid een studie laten uitvoeren over de aanwezigheid van microplastics in zeezout. Daaruit bleek dat vooral ambachtelijk zeezout kleine deeltjes plastic bevat. Dit zeezout, zoals fleur de sel, wordt op een traditionele, handmatige manier geoogst en verder verwerkt zonder te worden gewassen, waardoor het meer microplastics kan bevatten dan het standaard zeezout in onze winkelrekken. 

Een nationaal Actieplan  Marien Zwerfvuil 

Ons land heeft ook een nationaal actieplan Marien zwerfvuil uitgewerkt. Het bevat zowel maatregelen ter preventie van marien zwerfvuil aan de bron (o.a. visserij en scheepvaart) als maatregelen voor opkuis en schoonmaak  van de zee. Meer informatie is te vinden in de rubriek 'Marien zwerfvuil. België neemt ook deel aan de campagne CleanSeas van de Verenigde Naties (UNEP).

Wat kan ík doen? 


Je kan  nieuwe gewoonten aanleren om je plastic verbruik te verminderen, zoals te zien is op deze afbeelding. Zo kan je bv.  het volgende doen: 

  • Vervang plastic flessen door herbruikbare roestvrijstalen drinkbussen. Voor je gezondheid wordt aangeraden om kraantjeswater te filteren. 
  • Hergebruik je boodschappentassen o of gebruik stoffen boodschappentassen. 
  •  Kies voor onverpakte producten of koop voedsel in bulk. 
  •  Recycleer verpakkingen en gebruik  bv bokalen om voedsel in te bewaren. 
  • Kies  tandpasta, scrubs, cosmetica en andere verzorgingsproducten zonder microplastics. Schoonmaakmiddelen  en verzorgingsproducten met het EU Ecolabel zijn gegarandeerd vrij van  microplastics. 
  • Meer tips  op www.dezeebegintbijjezelf