Natuurherstel in onze Noordzee

Onze Noordzee ziet er van bovenaf uit als een uniforme watermassa. Onder het wateroppervlak schuilt er echter een grote verscheidenheid aan fauna en flora in verschillende habitats. Deze biodiversiteit staat momenteel zwaar onder druk door menselijke verstoring en klimaatverandering. Hoe kunnen we de natuur in onze Noordzee herstellen?


©Saskia Van Gaever - dienst Marien Milieu 

​Waardevolle natuur in onze Noordzee

Ondanks zijn geringe grootte herbergt het Belgische deel van de Noordzee een rijke biodiversiteit die bestaat uit meer dan 2000 soorten! Er komen verschillende habitats voor die elk een thuishaven vormen voor een hele reeks soorten. Deze verscheidenheid is onder andere te danken aan de talrijke zandbanken die in het gebied voorkomen, de uitgesproken stromingen en getijden, de variatie in  voedselgradiënt (de concentratie aan voedingsstoffen in het water) onder invloed van de Schelde en de grote variaties in sedimenttype die op de bodem voorkomen.
 
Deze habitats staan momenteel echter zwaar onder druk door verstoring als gevolg van menselijke activiteiten en klimaatverandering. Stijgende temperaturen, verzuring van het zeewater, vervuiling en verstoring van de zeebodem zijn slechts enkele voorbeelden van bedreigingen voor het marien milieu.

De biologisch meest waardevolle habitats die we op dit moment nog bezitten in onze Noordzee zijn de grindbedden (zones met grove stenen) en de aggregaties van de schelpkokerworm (Lanice conchilega). Beide habitats zorgen voor een vorm van stabiliteit binnen de verder woelige omstandigheden van de Noordzee en bieden zo beschutting voor heel wat verschillende soorten. De druk op deze habitats heeft er echter voor gezorgd dat deze zich in een sterk gedegradeerde en/of verarmde toestand bevinden. In het verleden kwamen in onze Noordzee ook banken van de Europese platte oester (Ostrea edulis) voor, die echte hotspots waren voor biodiversiteit. Deze zijn volledig verdwenen in het begin van de 20e eeuw door ziekte en overbevissing.

Waarom aan natuurherstel doen in het Belgische deel van de Noordzee?

Verschillende EU-richtlijnen, verdragen en strategieën zoals de Kaderrichtlijn Mariene Strategie, de Habitatrichtlijn, OSPAR en UNCLOS hameren op het belang van het herstellen en beschermen van gezonde mariene ecosystemen. Een coherent netwerk van beschermde gebieden op zee is essentieel om dit te realiseren. Gezien de verarmde staat van de natuur in het onze Noordzee is het beschermen van de aanwezige natuur niet altijd voldoende. Soms is het noodzakelijk om extra inspanningen te leveren en, in lijn met de omringende buurlanden, aan natuurherstel te doen om de effecten van de jarenlange menselijke verstoring en het bijhorende biodiversiteitsverlies teniet te doen. Zo krijgen de kostbare habitats die het nu zo moeilijk hebben een duwtje in de rug. Dit is niet alleen van essentieel belang voor de soorten die in deze habitats voorkomen: gezonde en goed ontwikkelde ecosystemen treden op als buffer tegen klimaatverandering en kunnen daarnaast ook voordelen bieden voor visserij, kusttoerisme en de waterkwaliteit.  
 
Bij natuurherstel richt men zich op het herstellen van de schade die menselijke activiteiten aan natuurlijke ecosystemen hebben toegebracht. Deze ecosystemen probeert men terug te brengen naar een vroegere staat, van voordat deze activiteiten plaatsvonden, of een staat die nauw verwant is aan een huidige zonder menselijke activiteiten. Natuurherstel kan zowel passieve strategieën (het stopzetten van lokale nefaste activiteiten met als doel opnieuw een gebalanceerd ecosysteem te bereiken) als actieve strategieën (herstel van een minwaarde of de creatie van een meerwaarde voor minstens één ecosysteemdienst zonder een minwaarde voor andere ecosysteemdiensten) omvatten.

Prioriteiten van natuurherstel: 3 habitats

 Er bestaat onduidelijkheid over wat natuurherstel precies inhoudt en over welke acties rond natuurherstel prioriteit zouden moeten krijgen om een zo positief mogelijk effect te hebben op het ecosysteem. Daarom heeft de dienst Marien Milieu van de FOD Volksgezondheid de volgende visie uitgewerkt over natuurherstel in het Belgische deel van de Noordzee:

“De dienst Marien Milieu streeft naar het behoud en het herstel van de ecosystemen in het Belgische deel van de Noordzee, rekening houdend met het feit dat deze ecosystemen grensoverschrijdend zijn. De inspanningen in het Belgische deel van de Noordzee moeten dus, samen met de inspanningen die in buurlanden geleverd worden, bijdragen aan een zelfbehoudend, sterk, veerkrachtig ecosysteem dat talrijke ecosysteemdiensten levert aan de mens.”



Ter voorbereiding van deze visievorming hebben we een verkennende analyse uitgevoerd om na te gaan welke initiatieven rond natuurherstel reeds plaatsvonden in onze Noordzee en de omringende wateren. Verder gingen we na wat de opportuniteiten en uitdagingen zijn op vlak van natuurherstel en wat de visie en toekomstplannen van onze buurlanden zijn. Op basis hiervan selecteerden we 3 prioritaire vormen van natuurherstel:

  1. Herstel van grindbedden;
  2. Herstel van oesterbanken;
  3. Opwaardering van andere riffen zoals Lanice conchilega aggregaties en Sabellaria riffen.

Voor elk van deze vormen van natuurherstel werd een hoofddoelstelling gedefinieerd en werden er concrete prioritaire maatregelen bepaald die nodig zijn om telkens vier tussendoelstellingen te behalen:
1) Druk op het systeem verlagen;
2) Kennis over het systeem en eventuele herstelmaatregelen vergroten;
3) Herstelmaatregelen uitvoeren;
4) Stakeholders en het grote publiek sensibiliseren.

Om deze laatste doelstelling kracht bij te zetten heeft de dienst Marien Milieu op 31 mei 2022 een kick-off event over natuurherstel in onze Noordzee georganiseerd.