Sabellaria als ecosysteemingenieur

De honinggraatworm (Sabellaria alveolata) en de ross-worm (Sabellaria spinulosa) zijn twee nauw verwante borstelwormen die gelijkaardige effecten hebben op het ecosysteem en vergelijkbare vereisten stellen voor een gezonde ontwikkeling. Daarom behandelen we ze hier samen. In het Belgische deel van de Noordzee komt enkel de ross-worm voor, meer naar het zuiden toe (bijvoorbeeld in Franse wateren) komt ook de honinggraatworm voor. Beide soorten kunnen grote rifstructuren vormen op gemengde of harde substraten die echte hotspots van biodiversiteit kunnen vormen. Sabellaria riffen zijn bij ons minder gekend aangezien ze (vermoedelijk als gevolg van de verstoring) in het Belgische deel van de Noordzee momenteel geen uitgebreide riffen vormen. Sabellaria wordt echter o.a. vermeld in de instandhoudingsdoelstellingen van het habitatrichtlijngebied van de Vlaamse Banken (IHD 10.4) en in de Goede Milieutoestand van de Kaderrichtlijn Mariene Strategie. Sabellaria riffen zijn bovendien opgenomen op de OSPAR-lijst van bedreigde en/of achteruitgaande habitats en soorten. Herstel zou dus zeker een bijdrage zijn tot de Belgische engagementen onder OSPAR.


Sabellariarif in Nederland © Oceana 
 

Verstoring van Sabellariariffen

Sabellaria riffen komen vrij algemeen voor in het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Frankrijk. Het grootste rif van Europa bevindt zich in de baai van Mont-Saint-Michel en strekt zich uit over meer dan 100 ha. In het zuidelijke deel van de Noordzee (België en Nederland) zijn de riffen momenteel eerder zeldzaam. Occasionele waarnemingen in intergetijdengebieden of gravelzones worden nog gedaan in het Belgische deel van de Noordzee. Beide soorten hebben voornamelijk nood aan voldoende stroming zodat ze voorzien zijn van voedsel en sedimentmateriaal om hun kokerstructuren te bouwen, waardoor de omstandigheden in onze Noordzee relatief gunstig zijn. Eerste indicaties geven echter aan dat de verstoring van de zeebodem door visserij het moeilijk maakt voor de riffen om zich te ontwikkelen. Uitsluiting van bodemberoerende activiteiten kan dus een belangrijke impuls geven aan het herstel van deze riffen.

Opwaardering van Sabellaria riffen

Stand van zaken in onze Noordzee en de omringende wateren

Hoewel Sabbelaria riffen deel kunnen uitmaken van een gezond en goed functionerend ecosysteem zijn er momenteel weinig maatregelen voor hun instandhouding en bescherming. Gezien deze biogene riffen onder het habitattype 1070 geklasseerd worden moeten zij beschermd worden volgens de Habitatrichtlijn. Sabellaria riffen zijn ook opgenomen op de OSPAR-lijst en verdienen dus ook bescherming in het kader van deze conventie.

In de praktijk hebben slechts weinig lidstaten acties ter bescherming van de Sabellaria riffen ondernomen. In het Verenigd Koninkrijk werden al experimenten uitgevoerd naar het kweken van Sabellaria alveolata in laboratoriumomstandigheden. De eerste resultaten bleken voorzichtig positief. De introductie van de gekweekte Sabellaria in de Noordzee bleek een stuk moeilijker door een zeer hoge mortaliteit na terugplaatsing (zie bibliografie).

Buiten het Verenigd Koninkrijk zijn in Franrijk enkele regionale of lokale maatregelen genomen om stakeholders te informeren en de Sabelaria riffen te beschermen. Nederland heeft voorbereidend onderzoek uitgevoerd naar de mogelijkheden en opties om Sabellaria riffen terug te laten ontwikkelen in de Noordzee (zie bibliografie).

Doelstellingen van de opwaardering van Sabellaria riffen

Hoofddoelstelling:

Herstel van mature Sabellaria riffen door het creëren van gunstige voorwaarden zodat natuurlijke processen zich kunnen herstellen en de omvang van de huidige Sabellaria aggregaties vergroot wordt. De fysieke structuur van mature Sabellaria riffen herstelt zich, samen met de typische, langlevende soortenassemblages die hiermee geassocieerd zijn.

 Tussendoelstellingen: 

  1. Substantieel verminderen van druk door bodemberoerende activiteiten op Sabellaria riffen > passief herstel

    • Beperken/uitsluiten van bodemberoering door het nemen van maatregelen ter bescherming van de bodemintegriteit in de gebieden die, eventueel na het nemen van bepaalde herstelmaatregelen, geschikt zijn voor herstel van Sabellaria riffen.

  2. Vergroten van onze kennis over Sabellaria riffen en over potentiële herstelmaatregelen

    • Onderzoek naar de omstandigheden die nodig zijn voor succesvolle ontwikkeling van Sabellaria riffen, onder andere op basis van gegevens uit zones waar de bodemberoering reeds beperkt is, zoals de reeds bestaande windmolenparken.

    • Onderzoek naar geschikte locaties waar eventueel herstel van Sabellaria riffen zou kunnen plaatsvinden, rekening houdend met geomorfologische omstandigheden en gebruik van de zeebodem.

    • Opstarten van een monitoringproject om natuurlijk herstel van de Sabellaria riffen én de geassocieerde fauna op te volgen. Een goede T0 monitoring is hierbij essentieel.

    • Op basis van de monitoringsresultaten onderzoeken of er nood is aan actief herstel van Sabellaria riffen en/of de geassocieerde fauna. Als zou blijken dat een vorm van actief herstel nodig is, moet er nagegaan worden of de doelsoort (zijnde Sabellaria of een of meerdere soorten van de geassocieerde fauna) in het labo opgekweekt kan worden en/of milieubevorderende maatregelen, zoals het uitzetten van geschikt substraat, noodzakelijk zijn.

  3. Opwaarderen van Sabellaria riffen en de daarmee samenhangende langlevende fauna > actief herstel

    • Afhankelijk van de resultaten uit het voorbereidend onderzoek (zie tussendoelstelling 2) worden indien nodig actieve herstelmaatregelen en/of milieubevorderende maatregelen toegepast.

  4. Sensibiliseren van de stakeholders en het grote publiek over het belang van gezonde Sabellaria riffen

Uitvoering

Het selecteren van geschikte locaties met voldoende sterke stroming, met hoge concentraties gesuspendeerd sediment (fijn sediment in de waterkolom), zonder bodemverstoring en zonder grote migraties van zandgolven zal een belangrijkste eerste stap zijn in het herstel van Sabellaria riffen (zie bibliografie) . Ook het voorkomen van hard substraat en eventuele geassocieerde Sabellaria aggregaties vormen een belangrijke facilitator voor het herstel van Sabellaria riffen. Na het uitsluiten van bodemberoering moet de verdere monitoring aangeven of er sprake is van passief herstel van de riffen en de geassocieerde fauna, en of er eventuele extra milieubevorderende maatregelen nodig zijn.