Ozon: beschermend of schadelijk?

Het ozon in de stratosfeer beschermt het leven op Aarde. Het troposferische ozon daarentegen is een schadelijk gas dat meer voorkomt in de zomer, door de hitte en de vervuiling. Waar komt ozon vandaan? Waaruit bestaat het? Hoe kunnen we de evolutie van de situatie meten en opvolgen?

De Europese Unie heeft verschillende richtlijnen goedgekeurd waardoor de lidstaten bepaalde vervuilingsdrempels niet mogen overschrijden. Zie 'Internationale en europese acties' (HTML)

In België zijn zowel de Gewesten als de federale overheid bevoegd. Het DG Leefmilieu van de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu werkt met name aan de verbetering van de milieuprestaties van verwarmingstoestellen, de beperking van het gehalte aan organische verbindingen in bepaalde producten (verven, vernissen,…) enz. Zie 'Wat doet België?' (HTML)

Ozon in de stratosfeer beschermt het leven op Aarde

Ozon is een chemische verbinding bestaande uit 3 zuurstofatomen (O₃) van een lichtblauwe kleur. Het is daaraan dat de hemel zijn blauwe kleur dankt. Ozon kun je ook ruiken. Het is een irriterend gas met een heel kenmerkende geur, ietwat pikant.

Ozon is van nature rijkelijk aanwezig in de hogere lagen van de atmosfeer, op een hoogte van 25 à 40 kilometer. Daarom spreken we van de ’stratosferische ozonlaag’. Deze ozonlaag vormt een soort beschermend schild dat een groot deel van de schadelijke ultraviolette stralingvan de zontegenhoudt. Die straling veroorzaakt namelijk bepaalde huidkankers. Zonder ozonlaag zou er zoveel schadelijke ultraviolette straling zijn dat elk leven op Aarde onmogelijk wordt.

Deze beschermende laag wordt aangetast door de vervuiling, vooral door de uitstoot van CFK's (chloorfluorkoolwaterstoffen). Die stijgen naar de hogere atmosfeer waar ze (door katalyse) het ozon afbreken en zo zorgen voor een gat in de ozonlaag. Die gassen werden in het verleden gebruikt, maar het Montreal Protocol (WEB) heeft daar een einde aan gesteld.

Troposferisch ozon, een schadelijk gas

Ozon tref je ook aan in de onderste lagen van de atmosfeer. De concentratie ervan neemt toe op zonnige zomerdagen, door een ingewikkeld fotochemisch proces waar vluchtige organische stoffen en stikstofoxiden ontstaan door menselijke activiteiten bij betrokken zijn. Zie 'Waar komt ozon vandaan?' (HTML)

De gevolgen voor de menselijke gezondheid variëren, afhankelijk van de ozonconcentratie in de lucht. Wanneer ozon in grote hoeveelheden wordt ingeademd, irriteert het de luchtwegen en de ogen. Het kan tijdelijk zorgen voor een minder goede longfunctie en het verergert ook de symptomen bij mensen met long- of hartproblemen. Bij kinderen en bejaarden zijn de gevolgen nog erger. Er is nog weinig informatie over de gevolgen van chronische blootstelling aan ozon. Zie 'Wat kan u doen?' (HTML)

Ozon blijkt ook nefast te zijn voor het milieu: de plantengroei vertraagt bij matige en zelfs lage ozonconcentraties. Dit leidt dan weer tot een vrij aanzienlijk rendementsverlies in de land- en bosbouw, afhankelijk van het soort gewas.

Tot slot mogen we ook niet vergeten dat er tijdens een ozonpiek nog andere vervuilende stoffen in de lucht zitten (vooral precursoren die leiden tot ozonvorming, maar ook fijn stof afkomstig van dieselvoertuigen of ontstaan door secundaire reacties). Hun schadelijke effecten kunnen elkaar versterken.