De Paardenmarkt is een munitiestortplaats op een kleine kilometer afstand van het strand van Knokke-Heist. Ze kwam tot stand toen de Belgische regering in 1919 besloot om de munitie uit de Eerste Wereldoorlog die door het Duitse leger was achtergelaten, voor de kust te storten. Dat gebeurde na een reeks van incidenten op land.

Deze aanpak was vrij standaard in die tijd en werd na de Tweede Wereldoorlog door vele andere landen gevolgd. De stortplaats raakte na de oorlog in de vergetelheid, tot in de jaren zeventig. Tijdens de voorbereidingen voor de uitbreiding van de haven van Zeebrugge botsten baggeraars op verscheidene obstakels. Duikonderzoek wees uit dat het om munitie ging. Door middel van bijkomende akoestische en magnetische metingen kon een vijfhoek worden afgebakend die de grenzen van de munitiestortplaats ‘Paardenmarkt’ aangeeft. Activiteiten die de bodem beroeren, zoals visserij, voor anker gaan en zandontginning, zijn er verboden.


Historische foto van de Paardenmarkt (© FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu)

Beheer van de site

Sinds 1995 is het Directoraat-Generaal Leefmilieu bevoegd voor het beheer van de site. Op basis van verschillende studies werd geconcludeerd dat de munitie ondertussen volledig bedekt werd door sediment. Jaarlijkse staalnames detecteerden geen sporen van polluenten die uit de munitie zouden lekken en zowel de kans op een incident door bijvoorbeeld een gestrand schip als de mogelijke gevolgen bleven zeer beperkt. Er werd besloten om de munitie te laten liggen, want de munitie opruimen of inkapselen bleken geen goede oplossingen te zijn.

Door de grote hoeveelheid munitie op de Paardenmarkt is bij een opruimscenario immers zowel de ophaling als de verwerking van de munitie een zeer tijdsintensieve opdracht, die zelfs bij onbeperkte middelen vele tientallen jaren zal duren. Bovendien is het risico reëel dat de roestige munitie bij het bovenhalen uit elkaar valt en zo de toxische inhoud in één klap vrijgeeft in plaats van geleidelijk over vele jaren. De andere optie is inkapseling, waarbij een beschermende laag over de stortplaats wordt gelegd. De sedimentlaag die nu aanwezig is, kan beschouwd worden als een vorm van inkapseling. Gezien de geringe waterdiepte, de hoge kostprijs en het feit dat een inkapseling opruimen nog verder bemoeilijkt – mochten technologische innovaties in de toekomst opruimen toch mogelijk maken – is ook inkapseling niet de ideale oplossing.

Kaart met de locatie van de Paardenmarkt (rode vijfhoek) (© FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu)

Plan van aanpak

De monitoringcampagne van 2018 toonde voor het eerst sporen van springstofresten, centraal in de site, wat werd bevestigd in de campagnes van de hierop volgende jaren. De gemeten waarden lagen onder de maximum toegelaten concentraties voor deze stoffen en vormden dus geen gevaar voor de volksgezondheid of het marien milieu. De verbeterde analysetechnieken zorgden ervoor dat deze minimale concentraties gedetecteerd konden worden. De staalnamecampagnes konden bijgevolg aanzien worden als een vroegtijdig waarschuwingssysteem.

Als reactie op de detectie van polluenten in 2018 werden de monitoringinspanningen opgeschroefd om een beter beeld te krijgen van de situatie. In opdracht van de minister van Noordzee werd een plan van aanpak 2020-2024 uitgewerkt, dat ondertussen werd opgevolgd door een nieuw plan voor de periode 2024-2028.
 
In het plan van aanpak worden drie onderwerpen behandeld:

  • Identificatie van de gevaren en de risico’s:  Welk gevaar vormt de munitiedumpplaats voor het mariene milieu en de volksgezondheid? Welke risico’s zijn hieraan verbonden?
  • Monitoringstrategie: Op welke manier worden gevaren en risico’s op de Paardenmarkt opgevolgd? Voldoet de huidige monitoringstrategie of zijn bijkomende inspanningen nodig?
  • Oplossingsstrategie: Is de ‘nulstrategie’ (de site zoveel mogelijk met rust laten) nog steeds de meest aangewezen manier om de Paardenmarkt te benaderen? In welke situatie dient hiervan afgestapt te worden? Wanneer wordt afgestapt van de nulstrategie, welke alternatieve strategie moet dan gehanteerd worden?

Er wordt hierbij gebruik gemaakt van de vele studies en rapporten die tot op heden werden uitgevoerd, met bijzondere aandacht voor de studies die werden uitgevoerd tijdens de laatste vier jaar en eventuele nog lopende opdrachten.

Het verbeterde inzicht in de huidige situatie ter hoogte van de Paardenmarkt is het resultaat van een goede samenwerking tussen verschillende experts die nauw betrokken zijn bij het onderzoek over de munitiestortplaats. Deze zijn onder meer afkomstig van de Defensielaboratoria – Laboratoires de la Défense (DLD), het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN), het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ), de Universiteit van Gent (UGent), de Universiteit van Antwerpen (UA), de Hoge Zeevaartschool, de Koninklijke Militaire School (KMS) en deskundigen binnen gespecialiseerde firma’s. Het voorliggende plan is het resultaat van vele bi- en multilaterale gesprekken en feedback op pertinente vragen doorheen de jaren en geldt als advies aan de regering.