In onze dagelijkse leefomgeving komen wij in contact met “niet hoorbaar” ultrageluid en geluid van hoge frequenties bij het gebruik van apparaten zoals “Mosquito”-producten, producten voor afweren van dieren en vogels, bewegingsdetectors, afstandsmeters en afstandsbediening. In deze rubriek vindt u informatie over de geluidsemissies van dergelijke producten, de reglementering en de gezondheidsrisico’s.

 

Enkele consumentenproducten die gebruik maken van hoge geluidsfrequenties

Mosquito-producten

• Enkele jaren geleden zorgde het apparaat “Mosquito Mark II” van de Britse firma Compound Security System voor het verdrijven van “hangjongeren” een lichte opschudding in de media. Het apparaat zorgt ervoor dat jongeren een heel onaangename gewaarwording ervaren, waardoor ze zich gedwongen voelen om weg te gaan. De werking van dit soort producten is gebaseerd op het feit dat personen van jonge leeftijd (tot 25 jaar) een betere gehoorgevoeligheid hebben voor hoge tonen dan oudere. Daardoor werkt dit apparaat selectief: enkel bij jongeren. De Hoge Gezondheidsraad heeft in 2008 een advies uitgebracht over de invloed op de gezondheid van het door het apparaat Mosquito geproduceerd geluid.

• De “Mosquito” beltoon voor gsm’s, ook “Mozzy tone” genoemd, is enkel hoorbaar door jongeren (onder de 25 jaar). In vergelijking met de “Mosquito Mark II - teen-repellent” is de sterkte van het geluidssignaal aanzienlijk lager en de duur korter, zodanig dat de beltoon goed hoorbaar, maar niet hinderlijk is.

Toestellen om dieren af te schrikken

• Niet hoorbare hondenfluit
  
  Dit soort producten wordt gebruikt voor het dresseren (africhten) van honden of katten. Deze dieren kunnen geluiden horen met een frequentie tot respectievelijk 45 en 65 kHz, wat ver boven de bovengrens van het menselijk gehoor ligt. Het geluidssignaal dat de hondenfluit produceert wordt omschreven als “nauwelijks hoorbaar door mensen, maar goed hoorbaar door honden”.
   

• Apparaten tegen het blaffen van honden (“Anti-bark”)
  
  Dit soort producten genereert hoogfrequent geluid, met over te schakelen frequentie (keuze tussen hoorbaar geluid en ultrageluid). Het geluidssignaal slaat automatisch aan als de hond blaft (“Bark recognition technology”) en gaat onmiddellijk uit als de hond ophoudt. Onder invloed van dit apparaat dat voor honden een sterk en onaangenaam geluid produceert, zal, volgens de producent, de hond afleren om uit verveling te blaffen.
   

• Toestellen voor het afweren van knaagdieren (“Anti-pest”)
  
  De bovengrens van het gehoor van muizen en ratten ligt nog hoger (bij de 80-100 kHz) dan deze van honden en katten. Om selectief te kunnen werken (enkel hoorbaar door knaagdieren en kruipende insecten, en bijvoorbeeld niet hoorbaar door huisdieren zoals katten en honden), dienen deze toestellen akoestische frequenties te gebruiken boven 40 kHz. In de praktijk ligt de gebruikte frequentie in de range van 25-40 kHz. Om de efficiëntie te verhogen maakt dit soort toestellen gebruik van bijkomende fysische prikkels: elektromagnetische golven, mechanische vibraties en lichtflitsen.
   

• Toestellen voor het afweren van vogels (“Anti-birds”)
  
  De bovengrens van het gehoor van vogels ligt redelijk laag (2-10 kHz). Afschriktoestellen voor vogels maken gebruik van geluidsgolven die door de mens hoorbaar kunnen zijn.

 

Inbraakdetectors: bewegingsdetectie

Voor het detecteren van beweging maken alarmsystemen gebruik van ultrageluid. Het werkingsprincipe is gebaseerd op het Doppler-effect. Er wordt een ultrageluidsgolf uitgezonden. Deze golf weerkaatst tegen alle objecten in de omgeving van de zender en wordt geregistreerd door een ontvanger. Indien de geluidsgolf door een bewegend object wordt weerkaatst, verandert de frequentie van de geluidsgolf (dankzij het Doppler-effect). De ontvanger detecteert deze verandering, wat leidt tot het activeren van een alarm (het licht of een sirene gaat aan). In alarmsystemen kunnen ook andere detectiemechanismen dan ultrageluid worden toegepast: bijvoorbeeld infrarood licht of radiogolven.

Afstandsbediening en afstandsmetingen met ultrageluid

Deze systemen maken gebruik van een geluidsfrequentie boven 25 kHz. Hoe hoger de frequentie, hoe nauwkeuriger de metingen kunnen zijn. De frequentie van 40 kHz wordt daarbij het vaakst vermeld. Men gebruikt dit soort apparaten in de fotografie, voor dieptemeting, als parkeerradar. Een alternatief is het gebruik van lasermetingen. Voor onderwatertoepassingen (navigatie en afstandsbepaling door sonar) is ultrageluid het meest interessant. Voor afstandsbedieningen kunnen ook infrarode stralen worden gebruikt.

De volgende figuur geeft een overzicht van deze toepassingen (beperkt tot 60 kHz). De sterkte van het geluidssignaal wordt uitgedrukt in immissierelevant geluidsvermogen. 



In de figuur worden ook industriële toepassingen getoond, voor fysieke bewerking (het mengen, malen, emulgeren, extraheren van stoffen) en onderzoek van materialen. Medische toepassingen (diagnostiek, therapie, chirurgie) maken meestal gebruik van ultrageluid met een frequentie in het MHz-bereik en zijn niet getoond op deze afbeelding.

 

Reglementering

Alle consumentenproducten, inclusief ultrasone apparaten, moeten veilig zijn. Voor sommige producten worden limietwaarden opgelegd en meetprocedures opgesteld om aan de producent de mogelijkheid te geven om de veiligheid van zijn producten op een coherente manier aan te tonen. Deze limietwaarden en meetprocedures zijn opgenomen in de geharmoniseerde normen (dit zijn technische normen waarvan de titels gepubliceerd zijn in het publicatieblad van de Europese Unie). Helaas zijn er geen geharmoniseerde standaarden voor ultrasone producten. De fabrikant moet rekening houden met de internationale richtlijnen en aanbevelingen in dit verband. Er zijn ook geen specifieke regels voor de markering van ultrasone emissies.

 

Zijn er gezondheidsrisico’s?

Apparaten zoals bewegingsdetectors, afstandsmeters en afstandsbedieningen kunnen in principe geen hinder veroorzaken. Enkel apparaten tegen dieren en “hangjongeren” lijken in staat om hinder te veroorzaken (hoofdpijn, oorsuizen, vermoeidheid, duizeligheid en misselijkheid), door het hoogfrequent geluid dat zij produceren. Bij het Mosquito-apparaat tegen hangjongeren is deze hinder het doel. Dit apparaat produceert (volgens de Hoge Gezondheidsraad) op een afstand van enkele meters een geluidsdruk tussen 85 dB en 100 dB.

Onze dienst heeft van enkele ultrasone dierenverdrijvers de geluidsemissies opgemeten. De limiet van 75 dB, aanbevolen door INIRC/IRPA en door de Canadese overheid, wordt bij sommige apparaten overschreden op een afstand van minder dan 5 meter. Het is daarom aanbevolen om een ultrasone dierenverdrijver op een afstand van enkele meters te installeren ten opzichte van de plaatsen waar zich mensen kunnen bevinden. Het is ook goed om te weten dat er apparaten zijn die continu werken, maar er zijn ook apparaten die enkel een signaal uitzenden wanneer er beweging wordt gedetecteerd. Deze laatste zijn minder hinderlijk. Gevaar voor gehoorschade is er niet.