Sinds een twintigtal jaar neemt het aantal bijen wereldwijd af, door toedoen van een aantal factoren. Dat fenomeen doet zich vooral voor in Europa en Noord- en Midden-Amerika. Dat vertaalt zich in een verontrustend hoge oversterfte van huisbijen (de zogenaamde bijenverdwijnziekte). Ook het aantal wilde bijen neemt af. Tal van onderzoeksprojecten, zowel op nationaal als op Europees of internationaal niveau, bestuderen dat fenomeen en de oorzaken ervan.

Een verontrustende trend

Tussen 2006 en 2007 verdween 60 % van de kolonies huisbijen in de VS, in Québec was dat 40 %, en in Duitsland en in tal van andere Europese landen 25 %. Ook de wilde bijen zijn bedreigd. Die leven overwegend solitair, en dus is een wilde bij die verdwijnt een bij minder die zich kan voortplanten. Het aantal soorten wilde bijen neemt dus af.
België vormt geen uitzondering op de bijensterfte die overal ter wereld wordt vastgesteld. Van de gekende soorten is meer dan de helft zeldzaam, of sterk in aantal gedaald. Sommige soorten komen zelfs al niet meer voor in ons land. De huisbij, Apis mellifera, is ook bedreigd. De oversterfte die werd vastgesteld in de Belgische korven steeg van 17 % in 2004 naar 28 % in 2011.

De oorzaken van de bijensterfte

De bijensterfte is te wijten aan een aantal oorzaken. Een aantal van die factoren gelden specifiek voor huisbijen. Dat is het geval van de pathologieën (parasieten, virussen, bacteriën en schimmels), en van het verlies van immuuncapaciteit door de beperkte genetische diversiteit binnen de soort Apis mellifera. Bepaalde bijenteeltpraktijken dragen mogelijk ook bij tot de verzwakking van de huisbijen.

Andere factoren gelden voor alle bijensoorten. Chemische verontreiniging (door pesticiden en biociden) wordt door wetenschappers steeds vaker gezien als één van de belangrijkste bedreigingen voor de bijen. In Europa vormen bepaalde invasieve uitheemse soorten een potentiële bedreiging voor de bijen. De erosie van de biodiversiteit, en dus de daling van de beschikbare voedingsmiddelen, is een bepalende factor in het verdwijnen van de bijen. Ook andere, weinig gekende factoren worden met de vinger gewezen en moeten worden onderzocht, zoals elektromagnetische vervuiling en de gevolgen van de ontwikkeling van genetisch gemodificeerde gewassen.

Een fenomeen waar nog maar weinig onderzoek naar werd verricht, tot slot, is de synergie tussen die verschillende factoren, en dan is er ook nog de invloed van de klimaatverandering.

Het onderzoek

Al die vaststellingen hebben ertoe geleid dat er een aantal onderzoeksinitiatieven werden opgestart in België, binnen de Europese Unie en op internationaal niveau. Die hebben als doelstelling gegevens in te zamelen over de factoren die verantwoordelijk worden geacht, de evolutie op te volgen van de kolonies huisbijen en van de populaties wilde bijen, en maatregelen en acties uit te werken ter preventie en verzachting. Een van de acties van het Bijenplan 2012-2014, actie 13, wil de federale onderzoeksprogramma’s opbouwen rond het thema van de bestuivers.