Bekwame helper

Overzicht

1. Wie kan bekwame helper worden?
2. Wat zijn de voorwaarden die je moet respecteren?
3. Welke verstrekkingen kan een bekwame helper uitvoeren?
4. Wat is de rol van de arts en verpleegkundige bij de toelating van een bekwame helper?
5. Tijdelijke en/of uitzonderlijke omstandigheden
6. Link naar de regelgeving
7. FAQ  

1. Wie kan bekwame helper worden?

Elke persoon die tijdens het werk of vrijwilligerswerk* buiten een zorginstelling, wil zorgen voor personen die bepaalde verpleegkundige verzorging moeten krijgen, kan bekwame helper worden. Bijvoorbeeld:

• Een leerkracht op school
• Een leider van de jeugdbeweging op kamp
• Een kinderverzorger in een kinderdagverblijf
• Een gezinshulp aan huis
• ...

Je mag niemand verplichten om bekwame helper te worden. Ook een arts of verpleegkundige is niet verplicht bepaalde handelingen te delegeren.

* Met vrijwilligerswerk bedoelen we de activiteit zoals beschreven in de vrijwilligerswet van 2005. Het gaat om activiteiten die je voor een organisatie uitvoert. Activiteiten in privé- of familieverband horen hier niet bij. Lees meer op Vlaanderenvrijwilligt.be.

2. Wat zijn de voorwaarden die je moet respecteren?

DE PATIENT:

• De patiënt bevindt zich buiten een zorgvoorziening of woonzorgcentrum
• De patiënt bevindt zich in een stabiele klinische situatie
• ​De patiënt, of diens wettelijk vertegenwoordiger, geeft schriftelijke toestemming

DE PERSOON DIE DE ZORG OVERDRAAGT:

• De delegerende zorgverstrekker moet een arts, een verpleegkundige verantwoordelijke voor algemene zorg (VVAZ) of een basisverpleegkundige zijn
• De delegerende zorgverstrekker heeft de situatie en gezondheidstoestand van de patiënt geëvalueerd voor dat hij/zij toelating geeft, en voorziet regelmatig in een nieuwe evaluatie
• De delegerende zorgverstrekker bepaalt welke technische verpleegkundigen verstrekkingen de bekwame helper kan uitvoeren

DE BEKWAME HELPER:

• De bekwame helper kan de handelingen uitvoeren die worden gedelegeerd. De bekwame helper heeft hiervoor de nodige opleiding of instructie ontvangen om die correct en veilig uit te voeren.
• De bekwame helper moet de ontvangen informatie geheimhouden. De vrijwilligheid is gewaarborgd. Het mag geen plicht zijn om bekwame helper te worden en te blijven. Weigert iemand met een arbeidsovereenkomst om verpleegkundige verstrekkingen als bekwame helper uit te voeren? Dan mag die daarvan geen nadelen ondervinden op het vlak van de voorwaarden rond loon, arbeid en tewerkstelling. Indien de bekwame helper wordt tewerkgesteld op grond van een arbeidsovereenkomst en de technische verstrekkingen uitoefent omwille van zijn/haar tewerkstelling bij een werkgever, wordt een kopie van het document dat de toestemming bevat van de arts, VVAZ of basisverpleegkundige, bezorgd aan en bewaard bij de werkgever.

DE HANDELINGEN:

• Dit zijn technische verpleegkundige verstrekkingen die de patiënt als gevolg van zijn jonge leeftijd of fysieke of psychologische beperking, niet (meer) zelf kan uitvoeren.
• Dit zijn verstrekkingen die je aan een bekwame helper mag delegeren (of overdragen).

3. Welke verstrekkingen kan je als bekwame helper uitvoeren?

Een bekwame helper mag, met toestemming van een arts of verpleegkundige, welomlijnde verpleegkundige verstrekkingen stellen. Dat kan bijvoorbeeld op een school, in een kinderdagverblijf, in een dagcentrum, in een instelling voor personen met een handicap, op kamp of thuis. Het gaat daarbij om taken zoals:

• Insuline toedienen aan een persoon met diabetes.
• De urinezak legen.
• …

Ontdek alle handelingen die bekwame helpers mogen stellen

Opgelet! Sommige eenvoudige handelingen die tot het dagelijkse leven behoren, kan je uitvoeren buiten het kader van de bekwame helper. Denk aan bepaalde hygiënische zorgen of het toedienen van medicatie.  Dit zijn de Activiteiten van het Dagelijks Leven (ADL). Meer informatie over dit kader en over de voorwaarden vind je hier. 

Opgelet! Sommige handelingen zijn te ingewikkeld of gevaarlijk om toe te vertrouwen aan een bekwame helper, zoals behandelingen van het ademhalings- en bloedsomloopstelsel bijvoorbeeld. Die moeten door een zorgverstrekker uitgevoerd worden. 

4. Wat is de rol van de arts en verpleegkundige bij de toelating van een bekwame helper?

De huisarts of verpleegkundige geeft toestemming aan de bekwame helper na onderzoek van de gezondheidstoestand van de patiënt, en bepaalt wat de bekwame helper wanneer mag doen. De toestemming geldt voor één patiënt.
De zorgverstrekker gaat na of de bekwame helper over de nodige vaardigheden beschikt om de verstrekkingen correct en veilig uit te voeren. De zorgprofessional bepaalt of de handelingen die de bekwame helper moet stellen een instructie of opleiding vereisen. Als dat nodig is, voorziet de verstrekker zelf de nodige opleiding voor de bekwame helper.

• Is een opleiding vereist? Dan wordt toestemming gegeven aan één bekwame helper, met naam aangeduid.

• Is een instructie vereist? Dan wordt de toestemming niet ingeperkt tot één bekwame helper, met naam aangeduid.

De verstrekker reikt een document met de toestemming uit aan de bekwame helper. Dit document bevat volgende onderdelen:

• Identiteit van de patiënt;
• In geval van delegatie via opleiding: de identiteit van de persoon aan wie toestemming is verleend;
• De toegestane technische verstrekking(en);
• De duur van de toestemming;
• Eventuele aanvullende voorwaarden en waarschuwingscriteria die de arts, verpleegkundige (vvaz) of de basisverpleegkundige voor de uitvoering van de verstrekkingen heeft vastgesteld;
• De praktische voorwaarden van overleg tussen de bekwame helper en de verstrekker die de toelating heeft gegeven.

5. Tijdelijke en/of uitzonderlijke omstandigheden

In bepaalde tijdelijke of uitzonderlijke omstandigheden mag een bekwame helper nog meer handelingen stellen, als die een opleiding gevolgd heeft en met toestemming van een zorgprofessional.

Er bestaan drie types van tijdelijke en/of uitzonderlijke omstandigheden:

1. De patiënt verlaat tijdelijk en/of uitzonderlijk de verblijfplaats of instelling.
2. De gebruikelijke mantelzorger kan tijdelijk en/of uitzonderlijk de nodige handelingen niet stellen en de arts/verpleegkundige van de patiënt kan de zorg niet op zich nemen.
3. Een technische handeling kan niet worden gepland of uitgesteld, waardoor de gebruikelijke zorgverlener deze niet op het gepaste moment kan stellen.

Voorbeelden:

• Bewoners van een woonzorgcentrum die op uitstap gaan.
• Kinderen die toezicht of behandeling nodig hebben en overdag op school verblijven.
• Mensen met een verstandelijke of lichamelijke beperking die overdag in een dagcentrum verblijven, maar thuis overnachten.
• Personen die toezicht of een chronische behandeling nodig hebben en op kamp of op vakantie gaan.
• ...

In deze gevallen kunnen de arts, de verpleegkundige verantwoordelijk voor algemene zorg of de basisverpleegkundige niet aanwezig zijn om de verpleegkundige handeling uit te voeren.  Dan delegeren ze de handeling uitzonderlijk aan de bekwame helper, nadat die een opleiding kreeg. 

6. Link naar de regelgeving

• Wet bekwame helper
• Wet bekwame helper overlegprocedure
• KB Bekwame helper
• KB Activiteiten van het dagelijkse leven (ADL)

7. FAQ

​Wat is het verschil tussen een mantelzorger en een bekwame helper?

Mantelzorgers zijn personen die langdurige of regelmatige hulp en steun bieden aan de persoon die ze verzorgen en die door gevorderde leeftijd, gezondheidstoestand of handicap kwetsbaar en afhankelijk is. De mantelzorgers hebben een relatie van vertrouwen of nabijheid ontwikkeld, emotioneel of ruimtelijk, met de persoon die ze verzorgen. Dat kan een familielid zijn, maar ook een buur, een vriend of collega.

Een bekwame helper draagt zorg voor een patiënt als onderdeel van een professionele of vrijwillige activiteit, uitgevoerd buiten een zorginstelling.

Mag een leerkracht insuline toedienen aan een leerling met diabetes?

Ja, als die de voorwaarden volgt van het kader van de bekwame helper, waardoor die bekwame helper mag zijn. De leerkracht mag de leerling insuline helpen toedienen op de daartoe aangewezen momenten, indien de leerling dat zelf niet  kan.

Mag een opvoeder medicatie geven aan een bewoner van een verblijfscentrum voor personen met een handicap?

Ja, maar deze handeling kan op twee manieren worden beschouwd:

1. Als het om een dagelijkse handeling gaat, moet de opvoeder de gebruiksaanwijzing volgen van de medicatie of de instructies van de apotheker, verpleegkundige of arts.
2. Als het om een verpleegkundige handeling gaat, moet de opvoeder deze uitvoeren op basis van een instructie.

Ja, als aan volgende voorwaarden is voldaan:

• De opvoeder kreeg toestemming van een arts of verpleegkundige.

Kan de bereiding van siroop en aerosol worden beschouwd als deel van de toediening van een geneesmiddel?

De wetgeving staat de toediening van geneesmiddelen toe, maar sluit de bereiding ervan uit. Toch kunnen sommige geneesmiddelen niet op voorhand en op afstand van de patiënt worden bereid.

We moeten een onderscheid maken tussen de bereiding op afstand en de bereiding die alleen aan het bed van de patiënt kan worden uitgevoerd. De bereiding van een aerosol en het klaarmaken van een siroop in zijn recipiënt zoals een lepel of een  maatbeker, zijn noodzakelijke handelingen voor de toediening en worden uitgevoerd aan het bed van de patiënt.
De bereiding van siroop en aerosol kunnen we dus beschouwen als deel van de toediening en kan door een bekwame helper worden uitgevoerd,  als de delegerende arts, verpleegkundige algemene verzorging of basisverpleegkundige dit toestaan.
De bekwame helper dient de uitvoeringsvoorwaarden die de wetgeving vermeldt, te respecteren.

De zorgverstrekker die de delegatie verleent, moet de situatie evalueren en een herbeoordeling plannen. Indien toegestaan op basis van opleiding, controleert de zorgverlener of de bekwame helper de vaardigheden heeft om de taak uit te voeren. De delegerende zorgverstrekker, net als de bekwame helper, dragen hun verantwoordelijkheid. Beiden zijn verantwoordelijk voor het correct uitvoeren van de verpleegkundige handeling.

Kan een bekwame helper gerechtelijk vervolgd worden voor de illegale uitoefening van de verpleegkunde prestaties?  

Nee, het doel van de wet is om de bekwame helper te beschermen die de handelingen mag stellen waarvoor een arts of verpleegkundige de toestemming heeft gegeven voor zover hij of zij de handeling uitvoert in overeenstemming met de wet. Onder voorbehoud van dit punt mag de bekwame helper dus niet vervolgd worden omdat die deze verstrekkingen stelt. De bekwame helper is wel verantwoordelijk voor de goede uitvoering van de zorgen op basis van de aanvaarde delegatie. De controle van de goede toepassing behoort tot de bevoegdheid van een rechter.

Is de wettelijke regeling ook van toepassing tijdens verblijven in het buitenland?

Nee, deze wettelijke regeling is enkel van toepassing in België. Wanneer men naar het buitenland reist, moet men zich dus informeren over de wetgeving die daar van toepassing is.

Wat als het fout loopt? Wie is aansprakelijk?

De uitvoering van deze afwijking van de onwettige uitoefening van de verpleegkunde brengt de verantwoordelijkheid van de verschillende betrokkenen met zich mee. De arts, de verpleegkundige verantwoordelijk voor algemene zorg of de basisverpleegkundige die de toestemming verleent, moet daarom rekening houden met de opleiding en competenties van de bekwame helper en de omstandigheden van de situatie.

De bekwame helpers zijn verantwoordelijk voor de goede uitvoering van de zorgen op basis van de delegatie die ze hebben aanvaard. Dat volgt de algemene regels van de burgerlijke aansprakelijkheid, op basis van het criterium van een voorzichtige en zorgvuldige bekwame helper in dezelfde concrete omstandigheden.

De bekwame helper staat ook in voor de correcte observaties en voor het verwittigen van de verpleegkundige of arts. Als de zorgen buiten hun bekwaamheid vallen of wanneer de waarschuwingscriteria van het zorgplan worden bereikt.

Voor bekwame helpers die als werknemer werken, is de werkgever aansprakelijk voor schade die ze veroorzaken tijdens hun werk (met de mogelijke wettelijke uitzondering van bedrog of opzet, zware fout en herhaaldelijk voorkomende lichte fout). Een organisatie die met vrijwilligers werkt, die in dat kader optreden als bekwame helper, is in die mate ook verantwoordelijk.
Zelfstandige zorgverstrekkers die handelingen delegeren aan bekwame helpers moeten beschikken over een eigen verzekering. Ze moeten controleren dat hun polis de delegatie van zorgen aan de bekwame helpers voldoende dekt.
 
In geval van een probleem gelden de algemene rechtsbeginselen inzake aansprakelijkheid van toepassing.

Wie kan delegeren?

• De arts
• ​De verpleegkundige verantwoordelijk voor algemene zorg (VVAZ)
• De basisverpleegkundige binnen zijn of haar bevoegdheden. Voor zover het gaat over minder complexe situaties en met respect voor de technische verpleegkundige verstrekkingen die de basisverpleegkundige zelf kan uitvoeren.

​Wat wordt verstaan onder zorgvoorziening?

Een bekwame helper kan niet optreden in een zorgvoorziening. Onder zorgvoorziening wordt verstaan de instellingen bedoeld in de gecoördineerde wet van 10 juli 2008 op de ziekenhuizen, andere verzorgingsinrichtingen (LOI - WET (fgov.be)) de woonzorgcentra en de rust- en verzorgingstehuizen.

De centra voor ambulante revalidatie vallen onder de scope van de wet bekwame helper, alleen als ze niet verbonden zijn aan een ziekenhuis.

Kan iemand verplicht worden om zich te engageren als bekwame helper?

Deze afwijking van de onwettige uitoefening van de verpleegkunde is een mogelijkheid en geen verplichting. Daarom moeten de betrokkenen de beslissing om de toestemming te verlenen en de beslissing om die toestemming uit te voeren op vrijwillige basis nemen. Men kan niemand verplichten zich te engageren als bekwame helper of om het aangegane engagement aan te houden.

Indien de persoon tewerkgesteld is met een arbeidsovereenkomst en technische verstrekkingen uitoefent omwille van zijn tewerkstelling bij een werkgever, mag de weigering om die technische verstrekkingen uit te oefenen of de beslissing om de uitoefening stop te zetten, geen enkel nadelig gevolg hebben op het vlak van loon-, arbeids- en tewerkstellingsvoorwaarden.

Mag een minderjarige optreden als bekwame helper?

Het wettelijk kader laat dit toe.

Wat de aansprakelijkheid van minderjarigen betreft, zijn de regels van het gemene recht inzake de aansprakelijkheid van minderjarigen van toepassing.

De verantwoordelijke ter plaatse en de ouders nemen een belangrijk risico als ze een minderjarige de rol laten opnemen van bekwame helper.

Wat is het onderscheid met eerste hulp in noodsituaties?

Eerste hulp in noodsituaties vallen buiten het kader van de bekwame helper. Het gaat over acties om iemand te helpen in geval van een ongeval of ziekte. In tegenstelling tot zorg die wordt verleend door mantelzorgers of bekwame helpers, gaat het over situaties die zorg vereisen die noch voorzien noch gepland zijn. Het bijstaan van een persoon in gevaar valt niet onder de onwettige uitoefening van een beroep in de gezondheidszorg. Voor zover het een uitzonderlijke situatie betreft die niet valt onder de gewoonlijke uitvoering van handelingen in het kader van de uitoefening van het beroep.

Onder het kader van eerste hulp in noodsituaties kunnen vallen:

• Het toedienen van glucagon bij een ernstige hypoglycemie.
• ​Algemene EHBO valt ook buiten het kader van de bekwame helper.
• Het immobiliseren van een vermoedelijke fractuur met een spalk maakt deel uit van eerste hulp en kan worden gebruikt om iemand naar het ziekenhuis te vervoeren.
  Voor wat betreft het toedienen van epipen bij een ernstige allergische reacties (anaphylactische shock), verwijzen we u naar het advies van de Orde der artsen.

Wat wordt er bedoeld met waarschuwingscriteria? Wat te doen als een waarschuwingscriterium optreedt?

Waarschuwingscriteria zijn waarden of waarnemingen die afwijken van een normale situatie. Die moeten de aandacht trekken van de bekwame helper, denk aan een bloeddrukwaarde Indien één of meerdere waarschuwingscriteria vervuld zijn, moet de bekwame helper de arts, de verpleegkundige (VVAZ) of basisverpleegkundige hierover zo snel mogelijk inlichten. De waarschuwingscriteria worden vastgesteld naar gelang het geval en zijn specifiek voor elke patiënt.

Kan ik als bekwame helper opdracht geven aan iemand anders om de handeling uit te voeren?

Neen, niet in het geval van handelingen waar een opleiding voor nodig is, wat in de overgrote meerderheid van de handelingen het geval is. De delegatie die je hebt gekregen van de arts, verpleegkundige verantwoordelijk voor algemene zorg of basisverpleegkundige is op naam. Enkel in het geval van handelingen die via instructie gedelegeerd werden, kan de handeling door verschillende personen worden gesteld.

Wat bedoelen we met het instellen van maatregelen om lichamelijke
letsels te voorkomen zoals fixatiemiddelen en isolatie?

Het instellen van beschermende of vrijheidsbeperkende maatregelen zoals fixatiemiddelen of isolatie is voorbehouden aan verpleegkundigen en artsen. Het is niet toegestaan om deze taken te delegeren aan bekwame helpers.

Maar onder specifieke voorwaarden zoals beschreven in het koninklijk besluit van 18 juni 1990, kan men in tijdelijke of uitzonderlijke omstandigheden de uitvoering van deze maatregelen aan een bekwame helper delegeren, op voorwaarde dat ze de juiste opleiding hebben genoten.

Wat bedoelen we met maatregelen om lichamelijke letsels te voorkomen zoals valpreventie?
 

Dit gaat over het opzetten van een systeem om vallen te voorkomen zoals bijvoorbeeld het plaatsen van een bedhekje of armsteun op een stoel om te voorkomen dat een persoon uit bed valt of van de stoel. Let op, het doel is niet om de bewegingsvrijheid te beperken.  Een arts of verpleegkundige moet de handeling goedkeuren als ze door een bekwame helper wordt uitgevoerd, volgens de uitvoeringsvoorwaarden van de wet.

Wie komt wel of niet in aanmerking als bekwame helper?

Zorgkundigen: neen

Als iemand wordt aangenomen als zorgkundige, moet hij of zij voldoen aan de wetgeving die geldt voor dat beroep.

Dit betekent dat je artikel 124, 10° van de gecoördineerde wet van 10 mei 2015  over de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen in acht moet nemen. Dit artikel regelt het beroep van zorgkundigen en stelt dat ze, onder dreiging van sancties, niet mogen werken in strijd met deze regels.  Artikel 59 verwijst naar het koninklijk besluit dat de toegestane activiteiten voor verzorgenden bepaalt .

Vrijwilligers: ja

De wet van 3 juli 2005 over de rechten van vrijwilligers regelt het werk van vrijwilligers. Dit is een bevoegdheid van de FOD Sociale Zekerheid.

Uitzendkrachten: ja

De wet van 24 juli 1987 betreffende de tijdelijke arbeid, de uitzendarbeid en het ter beschikking stellen van werknemers aan gebruikers reguleert het werk van uitzendkrachten. Dit is een bevoegdheid van de FOD Werkgelegenheid. Een uitzendkracht oefent wel degelijk een beroep uit.

Stagiairs: neen

De stagiair voert activiteiten uit binnen het kader van een opleiding, niet van een beroep.

Jobstudenten: neen

Studenten worden beschouwd zonder beroep te zijn. Studeren is de belangrijkste activiteit, het werk is secundair. Titel VII van de wet van 3 juli 1978 over de arbeidsovereenkomsten regelt de studentenovereenkomsten. Dit is een bevoegdheid van de FOD Werkgelegenheid.

Welke organisaties behoren tot de zorgorganisaties waar je beroep kan doen op bekwame helpers? 

Het doel van de wet

De wet is ontworpen om de bestaande juridische onzekerheid te verhelpen voor mensen die in hun beroep of als vrijwilliger zorgen voor personen die dagelijks verpleegkundige zorg nodig hebben. Je kan de hulp van een bekwame helper inzetten op plaatsen waar geen 24/7 verpleegkundige ondersteuning beschikbaar is.

Het doel van deze wet is niet om het personeelstekort in de zorg op te lossen, hoewel het in de praktijk wellicht enig verlichtend effect zal hebben. De delegatie van taken naar niet-gezondheidszorgbeoefenaars is een middel om voortdurend hoogwaardige zorg te bieden, zonder de werkingskosten te verminderen ten koste van de kwaliteit van de zorg.

Welke instellingen komen in aanmerking?

De wetgeving beperkt zich tot de definitie van instellingen genoemd in de gecoördineerde wet van 10 juli 2008 over de ziekenhuizen en andere zorginstellingen, alsook de woonzorgcentra (wzc) en de rust- en verzorgingstehuizen (rvt) zoals erkend door de bevoegde overheden. Deze documenten verduidelijken over het doel van deze regelgeving:

1. Het protocolakkoord
2. Het  advies van de adviesorganen voor de verpleegkunde
3. De Memorie van toelichting bij het wetsontwerp