Gevolgen voor de gezondheid

Ventilatie

CO2-meters

Luchtreinigers

De wet van 6 november 2022 betreffende de verbetering van de binnenluchtkwaliteit

Gevolgen voor de gezondheid

Wat zijn de mogelijke gezondheidseffecten van een slechte binnenluchtkwaliteit?

In een van zijn publicaties lijst de Hoge Gezondheidsraad de vaakst gesignaleerde gezondheidsproblemen als gevolg van slechte luchtkwaliteit op. Dit zijn met name:

  • ademhalingssymptomen;
  • vermoeidheid;
  • allergieën;
  • irritatie van de slijmvliezen;
  • irritatie van de ogen;
  • irritatie van de huid;
  • hoofdpijn;
  • duizeligheid.

Internationaal onderzoek bevestigt het verband tussen blootstelling aan slechte luchtkwaliteit en een aantal ziekten, zoals:

  • astma (en symptomen van astma);
  • longkanker;
  • hart- en vaatziekten (HVZ);
  • infecties/symptomen van de bovenste en onderste luchtwegen;
  • acute vergiftigingen.
(IAIAQ, 2011).


Ventilatie

Wat is ventilatie? En waarom is het belangrijk?

Door een ruimte te ventileren wordt de aanwezige lucht continu ververst.

Bij natuurlijke ventilatie worden deuren of ramen opengelaten, zodat de lucht in het gebouw kan circuleren en een deel van de binnenlucht wordt vervangen door buitenlucht.

Mechanische ventilatie vereist de installatie van een ventilatiesysteem dat buitenlucht naar binnen brengt in de ruimte of het gebouw en/of tegelijkertijd binnenlucht naar buiten afvoert. Een dergelijk systeem kan worden geïnstalleerd in een specifieke ruimte (bijvoorbeeld een wc), of in het hele gebouw (systeem met automatische controle). 

Natuurlijke of mechanische ventilatie helpt om de verontreinigende stoffen te verdunnen die in de binnenlucht van gebouwen aanwezig zouden kunnen zijn, of het nu gaat om micro-organismen, bacteriën of chemische verontreinigende stoffen, zoals fijn stof of vluchtige organische stoffen bijvoorbeeld.

Wat is het verschil tussen ventileren en verluchten?

Ventilatie is het proces waarbij "schone" lucht (meestal buitenlucht) opzettelijk en continu in een binnenruimte wordt binnengebracht, en verontreinigde lucht wordt afgevoerd. Dit kan worden bereikt door natuurlijke of mechanische middelen.

Verluchting is het natuurlijk proces waarbij binnenlucht wordt vervangen door buitenlucht wanneer deuren of ramen gedurende korte tijd openstaan.

Hoe kan ventileren de verspreiding van virussen tegenhouden?

Wanneer we ademen, spreken, hoesten of niezen, komen er via de lucht die we uitademen een aantal kleine waterdruppels vrij. Als we besmet zijn met virussen of microben, zitten de virussen en microben ook in deze druppels.

De grotere druppels vallen zeer snel op oppervlakken en op de grond, maar kunnen mensen in de omgeving infecteren. Daarom is het belangrijk om een zekere fysieke afstand tot elkaar te houden, een mondmasker te dragen en de beschermingsmaatregelen te volgen.

Fijnere druppels of microdruppels blijven daarentegen enkele uren in de lucht zweven. Dat zijn de zogenaamde "aerosolen".
In een ruimte verspreiden die aerosolen zich geleidelijk door de ruimte. De verspreiding ervan is vergelijkbaar met die van parfum of sigarettenrook.

Hoe hoger de concentratie aerosolen in een ruimte, hoe groter het risico op besmetting.

Dankzij ventilatie mengt de buitenlucht zich met de binnenlucht die aerosolen bevat, waardoor de concentratie aerosolen in de lucht in de ruimte afneemt, en dus ook het risico op besmetting door biologische verontreinigingen (zoals virussen) die deze aerosolen kunnen bevatten. Hierdoor vermindert het risico op ernstige aandoeningen van de luchtwegen.

Zijn er drempelwaarden waarboven de lucht gezuiverd is?

Er bestaat geen drempelwaarde voor het ventilatiedebiet of de luchtverversingsgraad waarboven elk risico op besmetting door virussen of andere verontreinigende stoffen kan worden uitgesloten. Evenzo is het raadzaam de CO2-concentratie zo laag mogelijk te houden, hoewel niet kan worden gegarandeerd dat het risico op besmetting onder een bepaalde grenswaarde kan worden uitgesloten.

Hoe meer ventilatie er voorzien wordt, hoe kleiner het risico wordt.

Daarom moet men ernaar streven om binnen een CO2-concentratie te hebben die vergelijkbaar is met die van de buitenlucht (ongeveer 400 ppm).

Als de CO2-concentratie lager is dan 900 ppm (of 500 ppm boven de buitenconcentratie), beschouwen we de ruimte als goed geventileerd.

In de praktijk zal bij een ventilatie- of zuiveringsdebiet van 40 m³/uur per persoon en bij volwassenen die een rustige activiteit uitoefenen, de 900 ppm CO2 (of 500 ppm boven de buitenconcentratie) vrijwel nooit overschreden worden.

Dit ventilatie- of luchtzuiveringsdebiet komt overeen met de aanbevelingen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en is ook opgenomen in de Codex over het welzijn op het werk.

Dit minimale ventilatiedebiet moet hoger zijn bij intensieve activiteiten, aangezien er dan meer CO2 en aerosolen geproduceerd (en dus ook ingeademd) worden. Het moet ook hoger zijn als het aantal aanwezigen toeneemt, of als de aard van de activiteiten zelf een bron van verontreiniging vormt (bijvoorbeeld door de productie van fijn stof.

Is het in deze tijden van hoge energieprijzen wel een goed idee om te ventileren?

Het energieverbruik is inderdaad een belangrijk aandachtspunt.  De CO2-concentratie in de binnenlucht onder bijvoorbeeld een drempel van 1.200 ppm houden, en een ventilatiedebiet van minimum 25 m³/u aanhouden leidt niet tot een grote toename van het verbruik OP VOORWAARDE DAT het ventilatiedebiet wordt aangepast aan het aantal personen in de ruimte en/of in functie van de gemeten CO2-concentratie.

Een systeem met warmterecuperatie en vraaggestuurde regeling is het meest interessant om het energieverbruik te beperken. De vraaggestuurde regeling zorgt ervoor dat het ventilatiedebiet automatisch verhoogt of verlaagt, aangepast aan het aantal mensen in de te ventileren ruimte, en dus aan de door de CO2-meter gemeten CO2-concentratie.

Warmterecuperatie bestaat dan weer uit het gebruik van een in het ventilatiesysteem geïntegreerde warmtewisselaar die een efficiëntie van 80 % of meer kan bereiken.

Deze concepten werden nader toegelicht tijdens de kick-off van het Platform binnenluchtkwaliteit van 12 oktober 2022.

Zijn er kwaliteitscriteria voor ventilatiesystemen?

Er zijn geen specifieke technische of kwaliteitseisen voor ventilatiesystemen. Het is aanbevolen om het systeem bij levering te testen om er zeker van te zijn dat het beoogde debiet wordt gehaald.

In het kader van de COVID-19-pandemie zijn er criteria vastgesteld voor luchtzuiveringssystemen die op de markt komen, maar niet voor mechanische ventilatieapparatuur.

Het is wel belangrijk om te letten op het geluidsniveau van de apparatuur, om te voorkomen dat men de mechanische ventilatie (of de luchtzuivering) zou afzetten omdat ze te veel lawaaihinder geeft. Als de installatie toch zou worden stilgelegd, is het belangrijk om erop toe te zien dat de CO2-concentratie zo laag mogelijk blijft, liefst onder de aanbevolen grenzen (indien mogelijk onder 900 ppm en niet boven 1.200 ppm). Indien de CO2-concentratie deze drempelwaarden overschrijdt, is het ten zeerste aangeraden het beschikbare ventilatiesysteem opnieuw te activeren om het risico op besmetting te beperken.
 


CO2-meters

Wat is een CO2-meter? Is dat hetzelfde als een CO2-teller, een binnenluchtkwaliteitsmeter of  een CO2-sensor?

Een CO2-meter is een apparaat dat de CO2-concentratie in een bepaalde ruimte meet.
 
Al deze benamingen verwijzen naar hetzelfde type instrument, met dit onderscheid dat een binnenluchtkwaliteitsmeter niet alleen de CO2-concentratie meet, maar ook andere luchtkwaliteitscriteria, zoals bijvoorbeeld de concentratie fijn stof in de lucht.

Waarom is het nuttig om CO2 in binnenruimtes te meten?

De concentratie virusdeeltjes in de lucht meten is complex. Het is veel makkelijker om de CO2 die we uitademen te detecteren en te meten. De CO2-concentratie in de binnenlucht hangt af van het aantal mensen in de ruimte en de fysieke activiteit die er plaatsvindt, en van het ventilatiedebiet.

De CO2-concentratie in de lucht is een goede indicator van de kwaliteit van de omgevingslucht in een gesloten ruimte: een hoge CO2-concentratie wijst op onvoldoende ventilatie. Aangezien de door de aanwezigen uitgeademde lucht aerosolen (microdruppels die door de ademhaling worden geproduceerd) bevat die besmet kunnen zijn met micro-organismen, bacteriën of virussen, is een hoge CO2-concentratie in een ruimte dus een indicator dat de luchtkwaliteit a priori niet goed is.

Om een goede luchtkwaliteit te garanderen en het risico op besmetting door aerosolen te verminderen, moet worden verlucht en geventileerd om de lucht in afgesloten ruimten te verversen.

Een hoge CO2-concentratie in een afgesloten ruimte betekent niet noodzakelijk dat de lucht vol virussen zit. Door het CO2-niveau te meten wordt het mogelijk de overschrijding van de drempelwaarde te detecteren waarboven het is aangeraden de lucht in de ruimte te verversen, of een luchtzuiveringstoestel te gebruiken. Idealiter zou het CO2-gehalte in de lucht niet hoger dan 900 ppm (of maximaal 1.200 ppm) mogen zijn. Wetenschappelijke studies hebben aangetoond dat CO2  boven een concentratie van 1.000 ppm effect heeft op de menselijke prestaties (vooral intellectuele prestaties) en dat het beter is onder die drempel te blijven.

De natuurlijke CO2-concentratie in de buitenlucht bedraagt gemiddeld 400 ppm. Idealiter wordt die drempelwaarde benaderd in een afgesloten ruimte.

CO2-meters meten het CO2-gehalte in een ruimte. Ze hebben geen ventilerende of verluchtende functie.

Aan welke wettelijke vereisten moet een CO2-meter voldoen?

In het kader van de COVID-19-pandemie zijn bij ministerieel besluit van 9 maart 2022 de voorwaarden vastgesteld voor het op de markt brengen van CO2-meters. Dit besluit is sinds 30 september 2022 niet meer van kracht. Het is echter nog steeds aanbevolen de criteria uit dit besluit te volgen, die ook zijn opgenomen in de aanbevelingen van de Task force "Ventilatie" van het coronacommissariaat.

Hoe kies ik een CO2-meter? Waar moet ik op letten?

Het is belangrijk dat u kiest voor CO2-meters die voldoen aan de aanbevelingen van de Task force "Ventilatie" van het coronacommissariaat.  Met een ander type toestel hebt u geen enkele garantie dat de metingen correct zijn, en kunnen de geplande verluchtings-, ventilatie- en luchtzuiveringsmaatregelen hun doel missen.
 
Deze publicaties met praktische aanbevelingen kunnen u helpen om:

Deze documenten werden opgesteld door de Task force “Ventilatie” van het coronacommissariaat in het kader van de COVID-19-pandemie. Het blijft aangeraden deze aanbevelingen op te volgen.

Waar wordt de CO2-meter best opgesteld?

Idealiter wordt het toestel geïnstalleerd op:

  • een goed zichtbare en centrale plaats;
  • minstens 1,5 m verwijderd van mensen, aangezien de lucht die zij uitademen de metingen kan beïnvloeden.

Het toestel mag niet worden geplaatst:

  • naast een deur, raam of andere opening die vaak of gedurende lange perioden openstaat;
  • in de buurt van de luchtinlaat van het ventilatiesysteem.  

Het is ook aangewezen om eerst de zones van de ruimte te controleren waar de luchtkwaliteit a priori het minst goed is, dat wil zeggen in de hoeken van een ruimte, in de buurt van het luchtextractiepunt (indien aanwezig), in de zones waar het grootste aantal mensen aanwezig is, enz.


Luchtreinigers

Wat is een luchtzuiveringsapparaat?

Een luchtzuiveringsapparaat is een systeem dat verontreinigende stoffen (micro-organismen, fijn stof, enz.) die in de lucht aanwezig zijn opvangt en/of inactief maakt. Zo voorziet het in ontsmette lucht, die eventueel gezuiverd is van verontreinigende stoffen (zoals fijn stof).

 Er zijn twee hoofdcategorieën van toestellen, op basis van:  

  • captatie: het afvangen van deeltjes die mogelijk virussen of bacteriën kunnen bevatten (HEPA-filter, elektrostatische neerslag);
  • inactivering: het beschadigen van alle of sommige micro-organismen in een luchtstroom, zodat zij zich niet meer kunnen vermenigvuldigen of verspreiden (bv. UV-C enz.).  

In mei 2021 zijn er bij ministerieel besluit eisen inzake doeltreffendheid en veiligheid vastgesteld. Dit besluit werd sindsdien verlengd tot 29 mei 2022. Het is niet langer van kracht, maar er wordt een koninklijk besluit voorbereid ter vervanging van dit ministerieel besluit.

Waarom wordt luchtzuivering aanbevolen?

Het gebruik van luchtzuiveringstoestellen, als aanvulling op de ventilatie, maakt het mogelijk om het besmettingsrisico verder te doen dalen.  

Op sommige plaatsen kan het gemakkelijker zijn om een luchtzuiveringssysteem te installeren, terwijl de installatie van een ventilatiesysteem een ingrijpende renovatie vereist. Het gebruik van een luchtzuiveringssysteem wordt dan aanbevolen, om de kwaliteit van de binnenlucht al sterk te verbeteren, in afwachting van de eventuele latere installatie van een ventilatiesysteem.

Als ik een luchtzuiveringssysteem gebruik, moet ik dan ook een ventilatiesysteem installeren?

Momenteel verwijderen de betaalbare luchtzuiveringssystemen de vele verontreinigende stoffen in de binnenlucht niet met dezelfde doeltreffendheid, zodat een minimum aan ventilatie noodzakelijk blijft. Dat minimum is vastgesteld op 25 m³/u per persoon, zowel door de CODEX (als de bronnen van de binnenluchtverontreiniging worden gecontroleerd), als door de wet van 6 november 2022.

Technisch gezien zou het mogelijk zijn om alleen met een luchtzuiveringssysteem te werken, maar dat vereist een strikte controle van de vervuilingsbronnen en een goede installatie. Momenteel bestaan dergelijke installaties alleen in bepaalde domeinen, zoals de ruimtevaart. Waarom een zuiveringssysteem installeren als het de CO2-concentratie niet verlaagt?

Waarom een luchtzuiveringssysteem installeren als het de CO2-concentratie niet doet afnemen?

Het gebruik van dit type toestel maakt het mogelijk de binnenlucht te zuiveren en de kwaliteit ervan te verbeteren. Luchtzuivering zorgt ervoor dat biologische (schimmels, bacteriën en virussen) en eventueel chemische (deeltjes, formaldehyde dat kan vrijkomen uit meubels of vloerbedekkingen, enz.) verontreinigingen in de lucht verminderen. Zie: Binnenluchtvervuiling: we worden er allemaal aan blootgesteld!

Verluchten, ventileren, zuiveren en behandelen van de lucht helpt om de verspreiding van deze verontreinigende stoffen te beperken, zoals uitgelegd in de korte video van de FOD Werkgelegenheid: Ventileer – YouTube.

De meting van de CO2-concentratie is een indicator van de luchtkwaliteit, maar CO2 is op zich geen verontreinigende stof.

Welke luchtzuiveringssystemen zijn toegestaan?

Sinds 29 mei 2022 is het ministerieel besluit dat regels vaststelde voor het op de markt brengen van luchtzuiveringssystemen niet meer van toepassing. Daarom publiceert de FOD niet langer een lijst van toegelaten toestellen.

In 2023 zal er echter een nieuw koninklijk besluit worden gepubliceerd om het op de markt brengen van deze toestellen te regelen. Dan zal ook een nieuwe lijst van toegelaten toestellen worden gepubliceerd op de website van de FOD.

Kunnen luchtzuiveringstoestellen die gebruikt worden tegen tabaksrook ook worden ingezet om aandoeningen van de luchtwegen te voorkomen?

Als het gaat om ventilatieapparatuur die werd voorzien in het kader van de wet betreffende rookvrije plaatsen, kan rekening worden gehouden met het ventilatiedebiet van deze toestellen.

Als het gaat om luchtreinigers, moet de nodige technische informatie beschikbaar zijn of moeten de technische fiches bij de fabrikant worden opgevraagd. De informatie moet aantonen dat deze toestellen doeltreffend zijn tegen aandoeningen van de luchtwegen die via de lucht worden overgedragen en dat ze geen nadelige gevolgen hebben, bijvoorbeeld doordat ze ozon bevatten of doordat er te veel vrije radicalen in worden gevormd.

Als het zuiveringsapparaat werkzaam is tegen sigarettenrook, zal het ook een positief effect hebben op de aerosolen. De deeltjes in sigarettenrook hebben dezelfde afmetingen als de deeltjes in aerosolen die respiratoire pathogenen bevatten. Dit zijn deeltjes met een diameter van 2,5 µm of minder, vaak aangeduid met de term PM 2.5 (Particle Matter 2.5 µm).  Daarom mag een luchtreiniger die vóór de datum van 12 mei 2021 op de markt is gebracht (MB van 12 mei 2021) maar in staat is een CADR van het type PM 2.5 of een debiet type "second hand smoke" (SHS) te meten, ook worden gebruikt om aandoeningen van de luchtwegen te voorkomen. Lees daarom aandachtig de begeleidende documentatie van het toestel om de prestatieniveaus na te gaan. Het gebruik van deze luchtreinigers wordt aanbevolen op voorwaarde dat de CADR-waarde (Clean Air Delivery Rate) of het debiet voor schone lucht worden gebruikt die in de documentatie worden vermeld. Hou er ook rekening mee dat de CADR enkel gegarandeerd is als het apparaat goed onderhouden is.

 

De wet van 6 november 2022 betreffende de verbetering van de binnenluchtkwaliteit

 Welke sectoren vallen onder de wet van 6 november 2022?

De sectoren die onder de wet vallen, zullen worden vastgesteld in een koninklijk besluit dat begin 2023 wordt gepubliceerd.

Het is de bedoeling om gefaseerd te werk te gaan waarbij men zich eerst richt op de voor het publiek toegankelijke gesloten plaatsen die in het kader van de COVID-19-pandemie al maatregelen hebben genomen om de binnenluchtkwaliteit te verbeteren.
 
Het betreft zalen en ruimten die publiek ontvangen:

  • inrichtingen behorende tot de sportieve sector, met inbegrip van de fitnesscentra;
  • inrichtingen behorende tot de evenementensector, met inbegrip van discotheken en dancings;
  • eet- en drankgelegenheden van de horecasector;
  • voorzieningen waar vrijetijdsactiviteiten (sport-jeugd-cultuur) worden georganiseerd.

De voor het publiek toegankelijke gesloten plaatsen waarop de wet van 6 november 2022 en de uitvoeringsbesluiten van toepassing moeten zijn, zullen worden bepaald op basis van het soort activiteit dat er wordt georganiseerd, en niet op basis van de sector waartoe ze behoren.

Hoe kunnen de resultaten van de CO2-meter het best aan het publiek worden getoond?

Het is aanbevolen de CO2-meter te installeren op een plaats die duidelijk zichtbaar is voor de bezoeker, tenzij er een alternatief systeem is om de resultaten te tonen dat toegankelijk is voor het publiek en in real time werkt.

Eén CO2-meter per ruimte, is dat genoeg?

Het wordt aanbevolen om ten minste één toestel te installeren per ruimte.

Als twee toestellen, opgesteld in een mogelijk door het publiek bezochte ruimte, zeer verschillende concentraties weergeven, kan dit te wijten zijn aan het opstapelen van niet-verse lucht op bepaalde plekken of aan een defect meettoestel.