Het Antarcticaverdrag werd op 1 december 1959 ondertekend in Washington D.C. Het is het eerste grote Verdrag dat een deel van de planeet onder een specifiek internationaal rechtssysteem stelt.
De zone die dit Verdrag afbakent, begint onder de 60ste breedtegraad van het zuidelijk halfrond. Antarctica is dus gedeeltelijk vasteland en gedeeltelijk zee.
Foto : Antarctisch landschap
Het exclusief wetenschappelijke gebruiksrecht heeft tot gevolg dat elke militaire activiteit op Antarctica verboden is.
Het systeem van het Antarcticaverdrag, omvat, naast het Verdrag van Washington, nog twee andere wettelijk bindende instrumenten :
• de Overeenkomst inzake de bescherming van zeehonden in Antarctica (Londen, juni 1972) ;
• het CCAML-verdrag inzake de instandhouding van de Antarctische mariene fauna en flora (Canberra, mei 1980).
Een uniek Verdrag
Het Antarcticaverdrag zal in de annalen van het internationaal recht geboekstaafd blijven als een bijzonder instrument, en dit omwille van verschillende redenen :
- allereerst omdat het gaat om het eerste grote verdrag dat een deel van de planeet onder een specifiek internationaal rechtssysteem stelt zodat het alleen nog voor wetenschappelijke doeleinden mag worden gebruikt;
- bovendien is het ook een uniek voorbeeld van een hiërarchische organisatie van staten waarbij bepaalde landen meer rechten hebben dan andere. Het stelsel voor Antarctica is dan wel internationaal, het is zeker niet universeel.
De Lidstaten worden onderverdeeld in drie categorieën :
• De stichtende Lidstaten : dit zijn de aanvankelijke ondertekenaars van het Verdrag. België is een van die landen.
• De adviserende partijen : dit zijn de landen die hebben aangetoond dat ze in staat zijn om aan het onderzoek op Antarctica deel te nemen. Oorspronkelijk waren deze landen met 15. De adviserende partijen mogen ook meebepalen welke landen het verdrag mogen ondertekenen. Die nieuwe landen mogen op hun beurt dan weer deelnemen aan onderzoek op Antarctica.
• De observerende partijen : hebben het Verdrag niet ondertekend. Deze landen hebben belangstelling voor de onderzoeksactiviteiten, maar beschikken niet over de technische middelen om eraan deel te nemen.
Exclusief wetenschappelijk gebruiksrecht
Krachtens het Verdrag is de zone exclusief voorbehouden voor wetenschappelijk onderzoek. De technische en financiële middelen die een poolexpeditie in 1959 vergden, maakten dat de wetenschappers van toen een relatief exclusieve toegang tot het continent hadden en er met relatief weinig personen verbleven. Vandaag is dat anders. In de praktijk, en soms onder het mom van wetenschappelijke doeleinden, worden tegenwoordig ook bepaalde commerciële activiteiten (extreem toerisme, cruises enz.) onder de 60ste breedtegraad georganiseerd. Het exclusief wetenschappelijke gebruiksrecht heeft tot gevolg dat elke militaire activiteit op Antarctica verboden is. Een ander gevolg is het verbod op prospectie en exploitatie van natuurlijke minerale of fossiele rijkdommen. Dit verbod was het resultaat van latere onderhandelingen die uiteindelijk geleid hebben tot het Protocol van Madrid van 1991 betreffende de bescherming van het milieu op Antarctica. Het werd in 1996 door België bekrachtigd en trad in werking in 1998.